1. Czlowiek uwiklany w historie . Pokolenie Kolumbow.
Pokolenie Kolumbow jako pokolenie literackie:
Krzysztof Konrad Baczynski
Tadeusz Gajcy
Waclaw Bojarski
Zdzislaw Stroinski
Andrzej Trzebinski
Tadeusz Rozewicz
Tadeusz Borowski
Laczy ich:
-wspolnie metryka pochodzenia (urodzili sie w wolnej Polsce)
-udzial w Powstaniu Warszawskim i smierc w jego czasie (Gajcy, Baczynski, Stroinski, Bojarski, Trzebinski
-doswiadczenie zyciowe (wojna)
-wspolne spojrzenie na historie
Nazwa Kolumbowie powstala dopiero w okresie lat 50 - Roman Bratny, powiesc "Kolumbowie rocznik 20".
Powiesc propagandowa, rozliczajaca ludzi bioracych udzial w Powstaniu.
Kolumbowie - smialosc w podejmowaniu wyzwan.
2. Katastrofizm generacyjny i historiozoficznym w poezji Krzysztofa Konrada Baczynskiego.
Kazdy z tekstow Baczynskiego posiada date
-> pamietnim : czas tworzenia rozklada sie na czas wojny
Baczynski - "wielkie romantyk"
poezja zbudowanie z metaforycznych obrazow, w ktorym kryje sie katastrofizmu i apokalipsa.
Katastrofizm generacyjny - opisanie katastrofy pokolenia wojny , pokolenia Kolumbow w dwoch odslonach:
- smierc fizyczna
*swiadomosc
* przeczucie wlasnej smierci
* pokolenie zarazonych smierci
-smierc duchowa
*pokolenie zmuszone do przyjecia "odwroconego dekalogu" lub "systemu odwroconych wartosci"
-prawa przeciwne do chrzescijanskich
-pokolenie dotkniete " pustka aksjologiczna" (aksjologia - nauka o wartosciach0
-pokolenie zyjace w okresie bez wartosci, ludzie , ktorzy przegrali wojne
Katastrofizm historiozoficzny - pokazanie, ze nie ma zadnej filozofii dziejow, bo historia jest nieprzewidywalna, nie mozna jej przewidziec i historia zmierza ku katastrofie, doprowadza czlowieka do katastrofy, historia jako fatum, ktore ciazy nad czlowiekiem
"Z glowa na karabinie"
- podmiot liryczny bezposredni - 1 os. l. poj.
- mowi we wszystkich trzech czasach , dominuje czas terazniejszy i przeszly 9wplywa na katastrofizm wypowiedzi.
- terazniejszosc - czasy II wojny swiatowej, przeszlosc - czas dzieciecy, powojenny => zestawienie
- terazniejszosc: krag, ktory sie zaciska ,- przytloczenie, graniczenie wolnosci, niepokoj, strach, przed tym co jest, petla, ktora zaciska sie wokol czlowieka; poczucie zagrozenie, poczucie oddechu wojny.
- koniec zycia, smierc, utrata wartosci, upadek Boga, nadziei
-kontekst biblijny - poczatek swiata (zniesienie granicy dobra i zla, krag - symbol zla, smierci (metafora))
- srodki
* eufonia - nasladuje glosy pociskow, nagromadzenie glosek syczacych
* synestezja - obraz przyjmowany przez wszystkie zmysly
-wojna zabiera czas dojrzewania, okres ksztaltowania sie osobowosci, umiejetnosci
* wojna demoralizuje , to wojna ksztaltuje ich osobowosc , przyjecie odwroconego dekalogu. Nie maja czasu, aby dorosnac. Pokolenie, ktore ksztaltuje wojny.
-Kontrast: czasu wojny z czasem dziecinstwa - > delikatnosc, niewinnosc, obraz natury, usmiechu matki -> bezpieczenstwo, gwarancja, spokoju, obraz wyidealizowany, sielanka, obraz arkadyjski
* podkreslenie koszmaru wojny, do niego, do czego ona doprowadza . Pokozanie co wojna zlezna , zwlaszcza ludziom mlodym.
-historia jako fatum, ktore ciazy
-patriotyzm - "glupia milosc", ktora doprowadza do smierci -> bezsennosc smierci ratuje patriotyzm, on nadaje jej sens, ratuje przed absurdem swiata, zycia, zacheca do walki, sprawa jest ojczyzna
patriotyzm - milosc do ojczyzny
"Historia"
-katastrofizm historiozoficzny, ale takze generacyjny
-apokalipsa spelniona
- budowa nieregularna
*przerzutnie - swiadcza o zaangazowaniu emocji, nalezy do podmiotu lirycznego, niepokoj, niepewnosc , strach
-rozbudowana metaforyka
-obraz (technika semi-wizyjna)
I plac bitwy XV, XVi-wiecznej , ktorej podmiot byl swiadkiem
II pozegnanie pulkow kolorowych - w atmosferze ckliwej, sentymentalnej, przez matki, kochank
III matki i kochanki na grobach
-> ironia
-wizja smierci , tych co wyruszali -> historia skazuje czlowieka na smierci.
Jaki sie tutaj jako sila fatalna , fatum, z ktorej czlowiek nie moze sie wyzwolic, jest na nia skazany. Historia doprowadza czlowieka do katastrofy. Historia jako , ta ktora ponawia obrazy zla.
-udzial w wojnie w literaturze czynilo z zolnierzami bohaterow, mobilizowal ich. Natomiast wiersz pokazuje, ze udzial w wojnie nie jest dobrowolny
-doprowadza do katastrofy, nie daje czlowiekowi zadnych nadziei, jest alogiczne (nie daje czlowiekowi zadnego bezpieczenstwa). Historia jawi sie jako absurd, niedorzecznosc, nieprzewidywalna. A czlowiek nie moze wyrazac sie od przeznaczenia, ktorym (wg. Kolumbow) jest smierc.
3. Zycie w obozie smierci. Funkcje behawioryzmu w opowiadania obozowych Borkowskiego.
Literatura faktu:
- konstrukcja narratora 1-osobowa
* Tadek - wiezien funkcyny, czlowiek wyksztalcony, humanista, student polonistyki, wiezien doskonale obecany w funkcjonowania i zycia w obozie; majacy i ten ktory przyjal wszystkie zasady panujace w obozie
-realnosc i prawdziwosc swiata przedstawionego
* wystepuje jednak u Borkowskiegofikcja: bohater fikcyjny - Tadek
Tadek - czlowiek zlagrowany, czlowiek, ktory ulegl systemowi faszystowskiemu, ktory ulegl prawom , ktore stworzyl obo (wyrzuty z emocji, uczuc)
Borkowski - przeciwienstwo Tadka
Borkowski opisujac ludzi zlagrowanych nie po to, aby ich oskarzyc , al po to , aby pokazac do czego moze doprowadzic czlowieka systemu totalitarnego
Podstawowa konwencja , za pomoca ktorej Borkowski opisal swiat zlagrowany i czlowieka zlagrozowanego byl behawioryzmem.
Behawiryzm:
-konsekwencja rozwoju psychologii
- wyklucza analize psychologiczna, zachowan postaci na rzecz przedstawienia bohatera tylko poprzez jego reakcje zewnetrzne tzn. poprzez zachowanie i poprzez jezyk (reakcje slawne)
-unikanie wszelkich analiz mysli i zachowany, wszelkich komentarzy narratora.
Dzieki tej metodzie Tadek jako narrator tylko przedstawia swiat obozu, nie podejmuje zadnej oceny tego swiata. Pokazuje jak czlowiek w obozie zabojenial na smierci drugiego czlowieka.
Jezyk : "esperanto obozowe" - nowy system jezykowy wiezniow w obozie. Jezyk narodzil sie z dwoch przyczyni.
- umozliwienie komunikowania sie
- nazwanie elementow swiata obozu, ktorych zwykly jezyk nie jest w stanie opisac
* rzeczywistosc obozowa wykracza poza system jezykowy
* przerazajaca prawda o czlowieku: czlowiek jest w stanie przystosowac sie do kazdej rzeczwistosci, kazdych nawet nieludzkich, warunko bestialskich
* pipel - wiezien wyzszej rangi, pomocnik wieznia funkcyjnego
* kapo - wiezien funkcyjny
* kremo - krematorium
* kanada - miejsce wstepnego pozostawienia lagrow
* muzulman - ludzie za silni, zeby umrzec za slaby, aby zyc na skraju rzeczywistosci
* rampa - miejsce wstepnej selekcji ludzkosci, a takze granica dla dzieci
* transport - przyjazd nowych wiezniow
- pokazanie do jakiego uprzedmiotowienia czlowieka mozna doprowadzic poprzez jezyk (konsekwencje systemu totaliarnego) takze poprzez numer, symbolike, golenie, pozbawianie ludzi ubran, wyzbycie indywidualizmu, intymnosci, przejecie myslenia.
Najdoskonalsze obrazy behawiorystyczne:
-("Dzien na Harmezach) r. VI - zabijanie Grekow bez komentarza, zbednych slow, brak zaznaczenia jakilkolwiek zmian psychicznych
-("Prosze panstwa do gonu") - kobieta wyrzeka sie dziecka, znika instykt, naturalnie umiera, analnej bez wahania i uczuc skazuje obydwojena smierc
-pokazanie, ze w obronie nie ma podzialu na ludzi zlych i dobrych; kazdy wiezien moze stac sie ofiara, ale takze katem
-pokazanie , ze tragedia cierpienie wcale nie jednoczy ludzi, nie buduje zadnej solidarnosci miedzy nimi wrecz niszczy reakcje ludzkie
-pokaranie swiata zlagrowanego jako pozbawiajacego czlowiekowi zludzkich zachowan -> swiat kierujacy sie system odwroconych wartosci celem przetrwania
4. Charakterystyka czlowieka zlagrowanego w "Opowiadaniach" Tadeusza Borkowskiego
Dobrowolne przyjecie kodeksu antywartosci:
-zatarcie granic miedzy katem a ofiara , miedzy dobrem i zlem
- to dekalog odwroconych wartosci ratowal od smierci
-zaprzestanie kierowanie sie ziemiami
-Scena , kiedy wiezniowie rozmawiaja o nowej metodzie zabijania jaka wymysli , aby ulepszyc metody palenia dzieci
-Zyd wymysla nowe sposoby zabijania, nie liczy sie religia, kultura; brutalnosc sceny podkresla potrzeba rozrywki i jej realizowanie przez nowa metode.
Oboz staje sie domen -> budowanie tytul opowiadania - pokazuje, jak latwo czlowiek potrafi przyzwyczaic sie do warunkow panujacych w obozie , nawet bardzo brutalnych
"Prosze panstwa dogonu":
-hierachicznosc
-"kto ma zarcie, ten ma sile"
-ludzie zlagrowani kombinuja
-jedyna obawa to, ze ludzi zabraknie i ci uprzywilejowani nie beda mialy czego jesc
-ludzie, ktorzy przezyli oboz zrobili to kosztem innym -> wiezniowie sa wspolodpowiedzialni za obozy
"U nas w Auschwitzu"
-kompleks obozowy
-tkwi w ludziach chez zemsty (ks. Tischner - zemsta jest kategoria moralna niewolnikow)
-zemsta to instynkt wpisany w nature czlowieka
-strach paralizuje wszystko
W obozie pojawia sie kanibalizm
-watroba, smak mozgu ludzkiego -> czlowiek staje sie czescia biologii, do kanibalizmu doprowadza go strach przed wlasna smiercia
Swiat ustabilizowany - handel , przemyty kombinacje
- mozna dobrze egzystowac jeszcze przyjmie sie jego zasady
-... zostal stworzony przez cywilizacje Europejczycy na to przyzwolili, wszyscy sa winni
-pokazuje niebezpieczenstwo ideaologi totalitarnej nie trzeba duzo kontraktorow .. podani sami zaczynaja konerolowac innych -> sytuacja buntu ; potrafi polegala naniszczenie ludzkich uczuc -> ogfiara stala sie katem
antydekalog mial dac szanse na wybawienie od smierci -> oboz to zwyczajne - apokalipsa
Nietrwale sa wartosci wypracowane przez dotychczasowa kulture.
Idee platonskie budujace cywilizacje europejska w obliczu obozu przeskakaly miec znaczenie, bo czlowiek nie mogl sie tym obronie.
Analiza historii od antyku, niewolnictwo istnialo od zawsze , ale pamieta sie tylko o zwyciezcach.
5. Rozliczenie sie Borkowskiego
Historia:
-doprowadza kulture do upadku kultura okazuje sie nie byc natralnym srodowiskiem zycia
-wcale nie powoduje, ze swiat ewoluje
-idee platonski nie sprawdzily sie w konfrontacji ze swiatem obrazu
-powoduje nieostatecznienie cywilizacji (np. kanibalizm)
-od czasow stazytnych byla blednie postrzegczna
-czym mozna wytlumaczyc nagle pojawienie sie faszyzmu i tak szeroki jego rozwoj
* podstawy dal swiat niewolniczy
* przestrzeganie tylko zwyciezcow
"Bitwa pod Grunwaldem"
-zobojetnienie na smierc czlowieka
-zachowanie obozowe pozostalo w ludziach
- nadal takie wartosci, jak patriotyzm czy inne wyzsze wartosci, wojnie zniszczyla
"Pozegnanie z Maria"
-opowiadanie w okupowanej Warszawie, obraz getta
-pokonanie dwoch odmiennych postaw czlowieka:
* dzien -> swiat realny
** jest magazynierem firmy budowlanej
** handluje bimbrem
** oszukuje w ksiegach rachunkowych, aby moc na lewo handlowac wlasnoscia firmy
** handluje na lewo meblami z getta
** posluguje sie jezykiem magazynierskim
*noc -> swiat
** student polonistyki, tajnej
** interesuje sie literature, poezje
** jest poeta
** razem z przyjaciolmi spotykaja sie na spotkaniach poetyckich
** solipsysta - skrajny idealista
** kocha , ona narzeczona, wydaje sie byc zaangazowany
- dwoistosci narracji - funkcje:
* swiat duchowny czlowieka nie znajduje swojego miejsca w rzeczywistosci wojennej (Tadek nocny nie mialby szans na przezycie w rzeczywistosci wojennej)
* wartosci duchowe nie sa wystarczajace podczas wojny. Nie daja bezpieczenstwa
* zbednosc nieprzydatrznosc kariery literatury filozofii w sytuacji zaagrazonia (II wojny swiatowej)
* nie tylko oboz jest swiatem kamienistym ale caly swiat zobojetnial
* wystarczy jedynie zmiana warunkow, aby czlowiek stal sie zwierzeciem, dostosowal sie .
Wspolodpowiedzialnosc wszystkich ludzi za obozy -> fenomoen w Europie -> brutalna ocena czlowieka
6. Opis obozow sowieckich w "Innym swiecie" Gustawa Herlinga-Grudzinskiego.
Literatura faktu, bez elemntow fikcji literackiej
Autor = gl. bohatre = narrator = swiadek wydarzen
To, co opisuje zna z autopsji.
Lagry sowieckie, przede wszystkim oboz w Jercewie i oboz w Kolymie na Wolyniu.
Przywolanie:
1941 - pakt Sikorski-Majski
Gatunek: powiesc - zesesizowana powiesc autobiograficzna
esej + powiesc + autobiografia
esej - pozwala na liczne dygresje autora, polaczenie kiklu roznych dziedzin nauki
powiesc - gatunek literacki
autobiografia - odnosi do literatury faktu
Dygresje eseistyczne:
-rozwazanie na temat glodu, komunizm, ...
filozoficzne
polityczne
historyczne
socjologiczne
-uczynienie z powiesci Dostoewskiego "Lapinki z martwego domu"
bardzo wyraznego punktu odmierzenia (aluzja literacja, motto literackie)
"Inny swiat" - tytul:
Jego idea zawasta jest w motcie ksiazki. Pokazanie, ze przestrzen lagrow sowieckich jest innym swiatem, w ktorym panuja:
-odrebne prawa
-inne obyczaje
-inne nawyki i odruchy
-ludzie niezwykli ( w przerazajacym znaczeniu) -> nieczesto spotykan , bo w niecodziennych sytuacji (lub w pozytywnym - heroiczna postawa)
-martwy za zycia daru
"Czlowiek jest ludzki tylko w ludzkich warunkach"
-> Proba usprawiedliwienia ( nie ma tego u Borkowskiego) tych ludzi warunkami, w ktorych czlowiek zapminal byc czlowiekiem.
Postawa humanistyczna, sklonna zroumial.
Literatura faktograficzna
-opisanie metod
Oboz faszystowski
-nastawienie wystepienie ras gorszych (zniszczenie cial)
- inna wartosc pracy
-racje i zywnosciowej jednakowe dla wszystkich, pilnowanie wiezniow
-ogrodzenie (pradem, ...)
-liczne proby ucieczek
Oboz sowieckich
-stworzony po to, aby wystapic pewne klasy, aby zmieniac poznawcza myslenie czlowieka (zniszczenie dusz)
-inna wartosc pracy
-wytworzenie rywalizacji miedzy wiezniami
- podzial wiezniow poprzez podzial na wydalnosc w pracy i racjonowanie jedzenie (pozwolilo to na niedozorowanie przy pracy tych wiezniow, bo pracowali jak anjwiecje)
-brak ogrodzenia, ale inne tereny (smierc czekala rozniez na zewnatrz)
-brak ucieczek
Metody znecanie sie nad wiezniami:
-budzenie sie ze snu
-przesluchanie przy oslepiajacym swietle
-bardzo wysokie wyroki
-abstrykcyjnie dlugie wwyraki
-bicie, wybijanie zebow
-praca - kara ale takze doprowadzenie do calkowitego wyniszczenie czlowieka
Poslugiwanie sie donosami:
-Machapetiwanin - wydawal sie byc najlepszym przyjacielem Grudzinskiego, doniosl na niego
swiadomie wyrzeczenie sie milosci:
niekiewrowanie zadzacymi uczuciami
-historia Kowala i Marusi -> jeden z urkow (wiezniow kryminalnych, ktory wprowadzali terror w obozie)
Grudzinski zauwaza pewne pozytywne zachowania wiezniow: ( u Borkowskiego tego nie ma)
zachowanie cech ludzkich
-wyrok na Gorcewie wykonany przez wiezniow za jego dosicielstwo, wspolprace z nKWD - zemsta w poczuciu sprawiedliwosci
-okreslenie sie jedzeniem Herlinga z Firzem ("zabojca" Stalina)
(zapada na kurza slepote)
i jego przynanie sie do "winy", aby nadac swojej smierci godnosc aby nadac sens swojego pobytu w obozie i sens swojemu cierpieniu.
-postac Natalii Lwownej
7. Etyczne przeslanie z "Innego swiata" Herlinga-Grudzinskiego
-postac Natalii Lwownej - wrecza Grudzienskiemu, powiesc Dostojewskiego , pomaga innym, zyje literature zakazanego w obozie.
-kolejarz z Kijowa - Ponomarenko - bunt w postaci uderzenia bezgilnego bicia glowa w deski pryczy i modlitwa do Boga (choc byl bolszewikie)
-glodowka Grudzinskiego - doprowadzila do zwolnienia z obozu w Jercewie
Oni nie ulegaja zlagrowaniu.
-pobyt w szpitalu i dom widzen - przypominaja o swiecie o swiecie tym normalnym, daje poczucie czlowieczenstwa poczucie ludzkosci ; dalaw bycie w przemieszczaniu, ktory przypominal dom (np. czyste firanki)
ludzkie, nieludzkie - epitety oceniajace
Sa to dowody na to, ze czlowieka nie zawsze da sie zlagrowac. herling podejmuje probe ocalenia czlowieczenstwa, piszac te ksiazke.
Kostylew - mlody student, byl wyznawca komunizmu, ponizniej jednak doprowadzany zostal do czytelni. Przeczytawszy dziela np. Bahaka i inych o "zgnilym intelektualizmie", zwatpil w komunizm, zostal zeslany.
Podpalajac sobie reke , sprzeciwil sie wladzom. Aktem samookaleczenia chcial pokazac , ze sam decyduje o sobie. Zostal skarany na Kalymie - sad ostateczny"
Mial miec widzenie z matka, odebrano mu to Grudzinski jako przyjaciel, sam chcial za kostylewa zostac zaslany na Kolyme.
Wladze sie nie zgadzaja.
Ale Kostylew i tak popelnia samoobojstwo. Nie zgadzaja sie na wszelkie dzialania wladz okregowych.
Herling Grudzinski:
-podobnie jak Borowski pokazuje poddanie czlowieka zlagrowaniu
-pokazuje , ze nie u wszystkich wiezniow cala duchowosc umarla.
8. Zmagania z historia z perspektywy czasu. hanna Krall "Zdarzyc przed Panem Bogiem"
"Inyy swiat" - metoda pisarska:
-przyklady behawioryzmu (gwalt zbiorowy na Marysi)
-dominuje psychologizm
-wnikliwsza analiza psychologiczna mysli , reakcji, dygresje, proby poznania, natury ludzkiej, opisy oczu - odmalowanie emocji, uczuc
Borkowski i Grudzisnki - swieze wspomnienia o wojnie
Hanna Krall - czas napisania 70/80 lata
-Inny sposob spojrzenia na wojne; zdystansowanie
Literaura faktu
Reportaz (gatunek publicystyczny)
-dokument , ktory przedstawia wydarzenie historyczne z punktu widzenia swiatka, Marka Edelmana.
Marek Edelman - postac autentyczna, kardiochirurg swiatowej slawy, przywodca ZOB.
Hanna Krall - dziennikarka
Reportaz o charakterze wywiadu (sa tam pytania, sugestie o pytaniach ("Pytalas o ...")
Dwoistosc tytulu:
"Zdarzyc przed Panem Bogiem"
- rok 1943
* zdazyc przed tym ze Oan Bog wybierze smierc i samemu zdecydowac o jej rodzaju -> Edelman bedzie przedstawil powstanie w gettcie warszawskim, jako sposobu wyborow umierania, proba zachowania resztek godnosci. Nie chodzilo o przywrocenie wolnosci, ale o wybor sposobu umierania przed Bogiem. To nie jest tekst patriotyczny.
- lata 70
* jako kardiochirurg chce zdazyc przed Panem Bogiem, aby przedluzyc zycie choremu. Proba odkupienia tych smierci, ktorych doswiadczyli w gettcie proba odkupienie smierci zyciem.
Powody, dla ktorych doszlo do powstania:
-ludzie mieli swiadomosc, ze sa traktowani jak bydlo (wpedzanie do bydlecych wagow)
-czlowiek zostal uprzedmiotowiony, nie tylko przez nazistow, ale takze przez cale srodowisko zydowiskie <- rozgroaniczenie miedzy rasa semicka (Zydzi) a aryjska (Polacy) np. zycie ludzkie przeliczane bylo na rewolwery
-Nie ma granicy miedzy kotem a ofiarem
-ludzkie sami na siebie musieli wydawac wyroki (dostarczanie 10 000 ludzi do wagonow codziennie) brutalna, naturalna selekcja
-lamie sie solidarnosc ludzi w sytuacji zagrozenia
-lekarki zabijaly pacjentow lub lamaly im nogi - zadawaly ludziom cierpienie lub smierc, aby wratowac do gorszej smierci.
Wszystkie te sytuacje sprawily, ze nie dalo sie tak zyc.
-kartki na zycie (40 000 numerkow) tak jakby drugi czlowiek mial prawo decydowac, kto ma prawo do zycia np. dr Hellerowa Frania - wyrzeka sie matki -> Edelman nie pozwala sie nam jednoczesnie oceniac czlowieka przelozenia pielegniarek - dala numerek corce, a nastepnie probowala popelnic samobojstwo
-traktowanie ratowania zycia jako glupoty, kretynizmu, przeklenstwa.
Martyrologia ukazywana jako szereg trudnych wyborow.
-glod (przyczyna fizyczna przede wszystkim) i smierc glodowa,
Lekarze prowadzilil badania na temat smierci glodowej;
Skoro ludzie wiedzieli, ze i tak umra wzieli ze karabn (istnienie ludzkie jako surowiec badalny -> uprzedemiotowienie czlowieka)
Wazne dla Edelmana towarzyszenie ludziom
Reportaz:
-brak patoru, idealizacji powstania, wojny
-brak zbednego podkreslania tragizmu wojny (bo byla tragiczna sama w sobie)
-Edelman posluguje sie czesta ironia, cynizm (gdy mowi, ze ludzkosc wymyslila sobie, ze pyknie umierac z karabinem a reka) jezykiem kolokwialnym.
-Edelman dokonuje depatetyzacji powstania - bo nie bylo czynem heroicznym, ale koniecznym ( i dlatego podaje powody wybuchu powstania). Dlatego tez przedstawia Anielewicza jako chlopca, ktory z matka malowal skruche rybom. Dziennikarze chcieli sfalszowac historie - zwiekszyc oficjalna liczbe powstanco, umienic historie Anielewicza Edelmana powiedzial: nie.
Tragizm byl w kazdym momencie i sytuacji, zdewrocil sie wartosci -. cierpienie bylo chlebem powszednim pochodzenia zydowskiego. Dlatego nie nalezylo tej historii zwiekszac.
1968 - nakaz wysiedlenia wszystkich Zydow z Polski.
Edelman zostaje . Chce pokazac, ze powstanie bylo wydarzeniem tragicznym, zachowuje obiektywizm w ocenie jej sytuacji.
-jezyk Edelmanie jest zupelnie pozbawionym emocji, prosty
-prawda o getcie i bylo miejsce na pseudomuzea jak i na prostytutki
-Edelman opisuje ludzi o postawach heroicznych:
* przelozona pielegniarek
* historia Poli Lifszyc - poszla z mama do wagonu, wybrala dobrowalnie smierc choc mogla zyc
* Polak - Grabowski, przedstawiciel ZOB-u po aryjskiej stronie. Choc sam o tym nie wiedzial. pomagal przemycac bron, organizowal paczki, a takze Gyjanek.
* Karmelitanki - magazynowaly bron , narazaly wlasne zycie
- glebsze refleksje nad moralnoscia nie byly ppodejmowane sytuacje na to nie pozwalala ....
holocaust - ofiarze calopolenia Zydow dla Boga
Holocaust - II wojna swiatowa, zaglada Zydow
-Poeta - moralista; mowi co jest dobrze, a co zle.
"Campo di Fiori"
-klasyczny przyklad poezji "ocalajacej"
-pokazuje jak ludzie nauczylu sie byc obojetnymi na zlo
-Giordano Bruno - spalony na stosie w XVII w., zwolennik teorii kopernikowskiej za to, za swoje poglady zostal spalony na stosie (choc w Europie byla odrodzona , wierzyla w sile rozumu, nauki)
-powstanie w gettcie - IV 1943.
-podmiot liryczny - swiadek drugiego wydarzenia -> mozna utozsamic go z autorem , elementy autobiografii (podpis). Zestawia te dwa obrony, aby pokazac pelna zasadnosc historii i dokonuje 3 interpretacji.
1) ludzie sa zobojetnieni na ludzka smierc. Zycie w drugim obrazie ukazane jest jako zabawa, "karuzela", za murm getta odbywala sie smierc (symbol: "czarne latawce"- skojarzenie z paleniem paperu) . Zycie opisane z o wiele wiekszym rozmachem.
"Moral ktos moze wyczyta ..."
- o ludzkiej obojetnosci
"Inny ktos moral wyczyta ... "
-motyw vanitas, przmijanie
2) ludzie, ktorzy umieraja za wlasne wartosci umieraja w osamotnieniu (jak Giordano Bruno)
3) "I Ci ginacy, samotni ..."
-ludzie ginacy nie znajduja zadnej pomocy u innych ludzi
-Okreslenie roli poety (bardzo wazny u Milosza)
"Az wszystko ..." - Poeta jako moralista , swiadek wydarzen, buntujacy sie przeciwko pierwszym postawom.
"Ktory skrzywdziles"
-tekst napisany 1953 - zmarl Stalin -> liryk nie przypadkowy
-liryka zwrotu do adresata - nienazwanego, ale opisanego jako depota -> rozwazania na temat totalitaryzm i roli poety w rzeczywistosci totalitarnej
-poeta - swiadek, wydarzen ( nie wolno mu zostanie tematy wazne), ten , ktory osadza , ocenia i przekazuje historie kolejnym pokoleniom (cecha poety romantycznego - przekazywanie spoleczenstwu pewnych prawd)
osad jaki poeta wyda, jest gorszy dla depoty od smierci samobojczej
-ten liryk wpisuje sie w nurt piesni poltycznych Kochanowskiego. Milosz mowi wladcy, ze ze swojej zladzy zostanie kiedys rozliczony.
Artysta w panstwie totalitarnym nie ma prawa wypowiadania wlasnych mysli, bo grozi mu smierci; sztuka wolna nie moze byc uprawiana; wladza skupia wokol siebie ludzi pokornych, ktorzy czynia to, chce wladza.
"Piosenka o porcelanie"
-elementy pejzazu: filazanki ozdobione, rzeczka, natura, ziemia zaslana piana (krucha), bryzgi piany, czolgi - tkanki, ruczaje podziemne, kurchany, uszka, denka, dzbany, wietrzyk, rownina pokryta miazga skoorupek.
- dwie rzeczywistosci
* porcelana - symbol kultury obyczajow, ktore czlowiek pielegnuje, wrazliwosci estetycznej, zwyczajow (zniszczone przez wojne)
* realia wojny - tank , zakrzepla farba bryzgi piany cos zostaje zniszczone , zbruzgane ,, poplanione
-pokazanie pewnej mysli filozoficznej, historiozoficznej, katastroficznej:
*wojna niszczy kulture, to co piekne, estetyczne, doprowadza do katastrofy kultury
* pokazanie kruchosci obyczajow, wrazliwosci estetycznej czlowieka (wojna bowiem niszczy wszystko0
-piosenka <- ironicznosc tytulu, bo jest nieadekwatny do tresci wiersza. Ironia - funkcja : pozwala na dystans mowienie bez patosu o rzeczach tragicznych
-unikanie patosu - cecha poezji milosza
-wiersz tomiczny - rownolegl ulozone akcenty
-nielicznosc muzycznosc tekstu - cecha poecji milosza
"ars poetica" - chcial stworzyc forme pojemna - polaczenie E, L i D
"Ekonomia Divina"
-jedna z dziedzin teologii, nauk Kosciola. Teologia okresla ekonomie i odwrotnie
-jednym z dowodow na istnienie Boga jest doskonalosc swiata
-wizja swiata:
* Bog przestal ingerowac , oddal go we wladania czlowiekowi
* ludzie sami maja stwarzac prawa
* Bog najdoktliwiej upokorzy czlowieka, kiedy odstapi czlowieka na jego wlasne zyczenia
* swiat nie moze istniec bez Boga
* czlowiek w XX w. chce przejec kompetencje boskie ale tym samym doprowadzic siebie do zaglady
* czlowiek gra w teatrze - w swiecie stworzonym przez siebie. Jest to widowisko, w ktorym siebie tylko osmieszyl
* bezduszna cywilizacja, czlowiek potrafi stworzyc fenamenalna cywilizacje i ta cywilizacja bez zasad nie moze istniec, rozpada sie.
-obraz apokaliptyczny, doprowadzil do tego czlowiek, dematerializacja
- obraz katastroficzny
-czlowiek zgubil orientacje w swiecie ; ludzie przestali umiec porozumiewac sie (Wieza Babel), czlowiek chce przejac kompetencje Boga, Bog pozwolil czlowiekowi dzialac, aby przekonac sie do czego ten dojdzie
-ludzie chce sadu, aby wrocic do porzadku, konca swiata nie bedzie.
-diagnoza wspolczesnej cywilizacji: cywilizacja bez Boga, bez zasad -. cywilizacja smierci
"Ucieczka do wolnosci" Fromm
-nieorganiczona wolnosc jest niczym dobrym
-zbytnia wolnosc jest przeklenstwem dla czlowieka
-czlowiek doprowadza swiat do rozpadu
9. Kim jest czlowiek po doswiadczeniach wojennych? "Ocalony" T. Rozewicza
Poezja Milosza
-poezja "ocalajacej" - tej ktora ocala od "punktu aksjologicznej", bo system wartosci i kultura po wojnie nadal istnieje
-poezja zakorzeniona mocno w wartosciach moralnych , tradycjonanista moralnosci
- odejscie od poezji romantycznej, temato patriotycznych
- rozlicza sie z historie w swietle uniwersalnym, z punktu widzenia przezyc jednostki
-tworzenie poecji tzw. intelektualnej - korzysta z roznych kontekstow: filozoficznych, biblijnych , literackich, kulturowych do pokaranie pewnych prawd (kryptocytaty, aluzje literackie) Odczytanie tych kontekstow jest potrzebny do prawidlowego zinterpretowania utworu
-zwracanie uwagi na role , znaczenie poety i nalozone na niego odpowiedzialnosci za to, co pisze; czyni go swiadkiem wydarzen
-diagnoza wspolczesnego swiata - czlowiek musi liczyc sie z tym ze kiedys bedzie rozliczony przed jakims bytem wyzszym
-poeta klasycystyczny, wierny zasadom jezykowym, brak rewolucji jezykowych
-wizyjnosc, elementy katastroficzne, apokaloptyczne
- unikanie patosu, ironia
- nielicznosc
10. Poszukiwania hydrywojny, hydrycywilizacji.
Rozewicz zadaje pytanie: "czy mozliwa jest tworzenie poezji po Oswiecimin?"
Oswiecim - czas systemu owroconych wartosci, ktory zniszczyl dobro, piekno i prawde.
Analiza:
-przez doswiadczenia , wojny
- przez autora, ktory jest wnikliwym obserwatorem swiata
"Ciern"
-zupelny brak interpunkcji -> mozliwosc wielu interpretacji
* brak kropki - tekst sie nie konczy
- rozwiazania kulturowe:
* do Pisma Swietego i meki Chrystusa (ciern, zakrwawiona chusta)
* aluzja do "Zdrowa Maryjo" - modlitwy (na koncu)
* aluzja do Eucharystii (cud przemienienia Panskiego)
* aluzja do "credo" - negacja credo chrzescijanskiego
-podmiot neguje dogmaty chrzescijanskie
-podmiot liryczne wychowany w rodzinie chrzescijanskiej - wyrosl w kregu tych wartosci
Cos musialo sie stac, ze neguje tym wartosciom. Jednak poszukuje - (czlowiek intelektualista) - odpowiedzi, czytajac Pismo Swiete . mimo, ze neguje wartosciom (paradoks)
niewiara podmiotu liryczna to niewiara w prostote zawarta w religii , a wiec proste, jasne zasady. Widzi, ze taka wiara nie jest mozliwa w swiecie, w ktorym zarowno Bog jak i czlowiek cierpi.
Zwatpienie w proste wiare, te ktora wpisane jest w Pismo Swieta. Jego doswiadczenie zyciowe pokazaly mu, ze swiat jest za bardzo skomplikowany.
-poczatek - liryka wyznania
- koniec - liryka zbiorowa -wpisuje sie w spoleczenstwo
Pokolenie Kolumbow jako pokolenie literackie:
Krzysztof Konrad Baczynski
Tadeusz Gajcy
Waclaw Bojarski
Zdzislaw Stroinski
Andrzej Trzebinski
Tadeusz Rozewicz
Tadeusz Borowski
Laczy ich:
-wspolnie metryka pochodzenia (urodzili sie w wolnej Polsce)
-udzial w Powstaniu Warszawskim i smierc w jego czasie (Gajcy, Baczynski, Stroinski, Bojarski, Trzebinski
-doswiadczenie zyciowe (wojna)
-wspolne spojrzenie na historie
Nazwa Kolumbowie powstala dopiero w okresie lat 50 - Roman Bratny, powiesc "Kolumbowie rocznik 20".
Powiesc propagandowa, rozliczajaca ludzi bioracych udzial w Powstaniu.
Kolumbowie - smialosc w podejmowaniu wyzwan.
2. Katastrofizm generacyjny i historiozoficznym w poezji Krzysztofa Konrada Baczynskiego.
Kazdy z tekstow Baczynskiego posiada date
-> pamietnim : czas tworzenia rozklada sie na czas wojny
Baczynski - "wielkie romantyk"
poezja zbudowanie z metaforycznych obrazow, w ktorym kryje sie katastrofizmu i apokalipsa.
Katastrofizm generacyjny - opisanie katastrofy pokolenia wojny , pokolenia Kolumbow w dwoch odslonach:
- smierc fizyczna
*swiadomosc
* przeczucie wlasnej smierci
* pokolenie zarazonych smierci
-smierc duchowa
*pokolenie zmuszone do przyjecia "odwroconego dekalogu" lub "systemu odwroconych wartosci"
-prawa przeciwne do chrzescijanskich
-pokolenie dotkniete " pustka aksjologiczna" (aksjologia - nauka o wartosciach0
-pokolenie zyjace w okresie bez wartosci, ludzie , ktorzy przegrali wojne
Katastrofizm historiozoficzny - pokazanie, ze nie ma zadnej filozofii dziejow, bo historia jest nieprzewidywalna, nie mozna jej przewidziec i historia zmierza ku katastrofie, doprowadza czlowieka do katastrofy, historia jako fatum, ktore ciazy nad czlowiekiem
"Z glowa na karabinie"
- podmiot liryczny bezposredni - 1 os. l. poj.
- mowi we wszystkich trzech czasach , dominuje czas terazniejszy i przeszly 9wplywa na katastrofizm wypowiedzi.
- terazniejszosc - czasy II wojny swiatowej, przeszlosc - czas dzieciecy, powojenny => zestawienie
- terazniejszosc: krag, ktory sie zaciska ,- przytloczenie, graniczenie wolnosci, niepokoj, strach, przed tym co jest, petla, ktora zaciska sie wokol czlowieka; poczucie zagrozenie, poczucie oddechu wojny.
- koniec zycia, smierc, utrata wartosci, upadek Boga, nadziei
-kontekst biblijny - poczatek swiata (zniesienie granicy dobra i zla, krag - symbol zla, smierci (metafora))
- srodki
* eufonia - nasladuje glosy pociskow, nagromadzenie glosek syczacych
* synestezja - obraz przyjmowany przez wszystkie zmysly
-wojna zabiera czas dojrzewania, okres ksztaltowania sie osobowosci, umiejetnosci
* wojna demoralizuje , to wojna ksztaltuje ich osobowosc , przyjecie odwroconego dekalogu. Nie maja czasu, aby dorosnac. Pokolenie, ktore ksztaltuje wojny.
-Kontrast: czasu wojny z czasem dziecinstwa - > delikatnosc, niewinnosc, obraz natury, usmiechu matki -> bezpieczenstwo, gwarancja, spokoju, obraz wyidealizowany, sielanka, obraz arkadyjski
* podkreslenie koszmaru wojny, do niego, do czego ona doprowadza . Pokozanie co wojna zlezna , zwlaszcza ludziom mlodym.
-historia jako fatum, ktore ciazy
-patriotyzm - "glupia milosc", ktora doprowadza do smierci -> bezsennosc smierci ratuje patriotyzm, on nadaje jej sens, ratuje przed absurdem swiata, zycia, zacheca do walki, sprawa jest ojczyzna
patriotyzm - milosc do ojczyzny
"Historia"
-katastrofizm historiozoficzny, ale takze generacyjny
-apokalipsa spelniona
- budowa nieregularna
*przerzutnie - swiadcza o zaangazowaniu emocji, nalezy do podmiotu lirycznego, niepokoj, niepewnosc , strach
-rozbudowana metaforyka
-obraz (technika semi-wizyjna)
I plac bitwy XV, XVi-wiecznej , ktorej podmiot byl swiadkiem
II pozegnanie pulkow kolorowych - w atmosferze ckliwej, sentymentalnej, przez matki, kochank
III matki i kochanki na grobach
-> ironia
-wizja smierci , tych co wyruszali -> historia skazuje czlowieka na smierci.
Jaki sie tutaj jako sila fatalna , fatum, z ktorej czlowiek nie moze sie wyzwolic, jest na nia skazany. Historia doprowadza czlowieka do katastrofy. Historia jako , ta ktora ponawia obrazy zla.
-udzial w wojnie w literaturze czynilo z zolnierzami bohaterow, mobilizowal ich. Natomiast wiersz pokazuje, ze udzial w wojnie nie jest dobrowolny
-doprowadza do katastrofy, nie daje czlowiekowi zadnych nadziei, jest alogiczne (nie daje czlowiekowi zadnego bezpieczenstwa). Historia jawi sie jako absurd, niedorzecznosc, nieprzewidywalna. A czlowiek nie moze wyrazac sie od przeznaczenia, ktorym (wg. Kolumbow) jest smierc.
3. Zycie w obozie smierci. Funkcje behawioryzmu w opowiadania obozowych Borkowskiego.
Literatura faktu:
- konstrukcja narratora 1-osobowa
* Tadek - wiezien funkcyny, czlowiek wyksztalcony, humanista, student polonistyki, wiezien doskonale obecany w funkcjonowania i zycia w obozie; majacy i ten ktory przyjal wszystkie zasady panujace w obozie
-realnosc i prawdziwosc swiata przedstawionego
* wystepuje jednak u Borkowskiegofikcja: bohater fikcyjny - Tadek
Tadek - czlowiek zlagrowany, czlowiek, ktory ulegl systemowi faszystowskiemu, ktory ulegl prawom , ktore stworzyl obo (wyrzuty z emocji, uczuc)
Borkowski - przeciwienstwo Tadka
Borkowski opisujac ludzi zlagrowanych nie po to, aby ich oskarzyc , al po to , aby pokazac do czego moze doprowadzic czlowieka systemu totalitarnego
Podstawowa konwencja , za pomoca ktorej Borkowski opisal swiat zlagrowany i czlowieka zlagrozowanego byl behawioryzmem.
Behawiryzm:
-konsekwencja rozwoju psychologii
- wyklucza analize psychologiczna, zachowan postaci na rzecz przedstawienia bohatera tylko poprzez jego reakcje zewnetrzne tzn. poprzez zachowanie i poprzez jezyk (reakcje slawne)
-unikanie wszelkich analiz mysli i zachowany, wszelkich komentarzy narratora.
Dzieki tej metodzie Tadek jako narrator tylko przedstawia swiat obozu, nie podejmuje zadnej oceny tego swiata. Pokazuje jak czlowiek w obozie zabojenial na smierci drugiego czlowieka.
Jezyk : "esperanto obozowe" - nowy system jezykowy wiezniow w obozie. Jezyk narodzil sie z dwoch przyczyni.
- umozliwienie komunikowania sie
- nazwanie elementow swiata obozu, ktorych zwykly jezyk nie jest w stanie opisac
* rzeczywistosc obozowa wykracza poza system jezykowy
* przerazajaca prawda o czlowieku: czlowiek jest w stanie przystosowac sie do kazdej rzeczwistosci, kazdych nawet nieludzkich, warunko bestialskich
* pipel - wiezien wyzszej rangi, pomocnik wieznia funkcyjnego
* kapo - wiezien funkcyjny
* kremo - krematorium
* kanada - miejsce wstepnego pozostawienia lagrow
* muzulman - ludzie za silni, zeby umrzec za slaby, aby zyc na skraju rzeczywistosci
* rampa - miejsce wstepnej selekcji ludzkosci, a takze granica dla dzieci
* transport - przyjazd nowych wiezniow
- pokazanie do jakiego uprzedmiotowienia czlowieka mozna doprowadzic poprzez jezyk (konsekwencje systemu totaliarnego) takze poprzez numer, symbolike, golenie, pozbawianie ludzi ubran, wyzbycie indywidualizmu, intymnosci, przejecie myslenia.
Najdoskonalsze obrazy behawiorystyczne:
-("Dzien na Harmezach) r. VI - zabijanie Grekow bez komentarza, zbednych slow, brak zaznaczenia jakilkolwiek zmian psychicznych
-("Prosze panstwa do gonu") - kobieta wyrzeka sie dziecka, znika instykt, naturalnie umiera, analnej bez wahania i uczuc skazuje obydwojena smierc
-pokazanie, ze w obronie nie ma podzialu na ludzi zlych i dobrych; kazdy wiezien moze stac sie ofiara, ale takze katem
-pokazanie , ze tragedia cierpienie wcale nie jednoczy ludzi, nie buduje zadnej solidarnosci miedzy nimi wrecz niszczy reakcje ludzkie
-pokaranie swiata zlagrowanego jako pozbawiajacego czlowiekowi zludzkich zachowan -> swiat kierujacy sie system odwroconych wartosci celem przetrwania
4. Charakterystyka czlowieka zlagrowanego w "Opowiadaniach" Tadeusza Borkowskiego
Dobrowolne przyjecie kodeksu antywartosci:
-zatarcie granic miedzy katem a ofiara , miedzy dobrem i zlem
- to dekalog odwroconych wartosci ratowal od smierci
-zaprzestanie kierowanie sie ziemiami
-Scena , kiedy wiezniowie rozmawiaja o nowej metodzie zabijania jaka wymysli , aby ulepszyc metody palenia dzieci
-Zyd wymysla nowe sposoby zabijania, nie liczy sie religia, kultura; brutalnosc sceny podkresla potrzeba rozrywki i jej realizowanie przez nowa metode.
Oboz staje sie domen -> budowanie tytul opowiadania - pokazuje, jak latwo czlowiek potrafi przyzwyczaic sie do warunkow panujacych w obozie , nawet bardzo brutalnych
"Prosze panstwa dogonu":
-hierachicznosc
-"kto ma zarcie, ten ma sile"
-ludzie zlagrowani kombinuja
-jedyna obawa to, ze ludzi zabraknie i ci uprzywilejowani nie beda mialy czego jesc
-ludzie, ktorzy przezyli oboz zrobili to kosztem innym -> wiezniowie sa wspolodpowiedzialni za obozy
"U nas w Auschwitzu"
-kompleks obozowy
-tkwi w ludziach chez zemsty (ks. Tischner - zemsta jest kategoria moralna niewolnikow)
-zemsta to instynkt wpisany w nature czlowieka
-strach paralizuje wszystko
W obozie pojawia sie kanibalizm
-watroba, smak mozgu ludzkiego -> czlowiek staje sie czescia biologii, do kanibalizmu doprowadza go strach przed wlasna smiercia
Swiat ustabilizowany - handel , przemyty kombinacje
- mozna dobrze egzystowac jeszcze przyjmie sie jego zasady
-... zostal stworzony przez cywilizacje Europejczycy na to przyzwolili, wszyscy sa winni
-pokazuje niebezpieczenstwo ideaologi totalitarnej nie trzeba duzo kontraktorow .. podani sami zaczynaja konerolowac innych -> sytuacja buntu ; potrafi polegala naniszczenie ludzkich uczuc -> ogfiara stala sie katem
antydekalog mial dac szanse na wybawienie od smierci -> oboz to zwyczajne - apokalipsa
Nietrwale sa wartosci wypracowane przez dotychczasowa kulture.
Idee platonskie budujace cywilizacje europejska w obliczu obozu przeskakaly miec znaczenie, bo czlowiek nie mogl sie tym obronie.
Analiza historii od antyku, niewolnictwo istnialo od zawsze , ale pamieta sie tylko o zwyciezcach.
5. Rozliczenie sie Borkowskiego
Historia:
-doprowadza kulture do upadku kultura okazuje sie nie byc natralnym srodowiskiem zycia
-wcale nie powoduje, ze swiat ewoluje
-idee platonski nie sprawdzily sie w konfrontacji ze swiatem obrazu
-powoduje nieostatecznienie cywilizacji (np. kanibalizm)
-od czasow stazytnych byla blednie postrzegczna
-czym mozna wytlumaczyc nagle pojawienie sie faszyzmu i tak szeroki jego rozwoj
* podstawy dal swiat niewolniczy
* przestrzeganie tylko zwyciezcow
"Bitwa pod Grunwaldem"
-zobojetnienie na smierc czlowieka
-zachowanie obozowe pozostalo w ludziach
- nadal takie wartosci, jak patriotyzm czy inne wyzsze wartosci, wojnie zniszczyla
"Pozegnanie z Maria"
-opowiadanie w okupowanej Warszawie, obraz getta
-pokonanie dwoch odmiennych postaw czlowieka:
* dzien -> swiat realny
** jest magazynierem firmy budowlanej
** handluje bimbrem
** oszukuje w ksiegach rachunkowych, aby moc na lewo handlowac wlasnoscia firmy
** handluje na lewo meblami z getta
** posluguje sie jezykiem magazynierskim
*noc -> swiat
** student polonistyki, tajnej
** interesuje sie literature, poezje
** jest poeta
** razem z przyjaciolmi spotykaja sie na spotkaniach poetyckich
** solipsysta - skrajny idealista
** kocha , ona narzeczona, wydaje sie byc zaangazowany
- dwoistosci narracji - funkcje:
* swiat duchowny czlowieka nie znajduje swojego miejsca w rzeczywistosci wojennej (Tadek nocny nie mialby szans na przezycie w rzeczywistosci wojennej)
* wartosci duchowe nie sa wystarczajace podczas wojny. Nie daja bezpieczenstwa
* zbednosc nieprzydatrznosc kariery literatury filozofii w sytuacji zaagrazonia (II wojny swiatowej)
* nie tylko oboz jest swiatem kamienistym ale caly swiat zobojetnial
* wystarczy jedynie zmiana warunkow, aby czlowiek stal sie zwierzeciem, dostosowal sie .
Wspolodpowiedzialnosc wszystkich ludzi za obozy -> fenomoen w Europie -> brutalna ocena czlowieka
6. Opis obozow sowieckich w "Innym swiecie" Gustawa Herlinga-Grudzinskiego.
Literatura faktu, bez elemntow fikcji literackiej
Autor = gl. bohatre = narrator = swiadek wydarzen
To, co opisuje zna z autopsji.
Lagry sowieckie, przede wszystkim oboz w Jercewie i oboz w Kolymie na Wolyniu.
Przywolanie:
1941 - pakt Sikorski-Majski
Gatunek: powiesc - zesesizowana powiesc autobiograficzna
esej + powiesc + autobiografia
esej - pozwala na liczne dygresje autora, polaczenie kiklu roznych dziedzin nauki
powiesc - gatunek literacki
autobiografia - odnosi do literatury faktu
Dygresje eseistyczne:
-rozwazanie na temat glodu, komunizm, ...
filozoficzne
polityczne
historyczne
socjologiczne
-uczynienie z powiesci Dostoewskiego "Lapinki z martwego domu"
bardzo wyraznego punktu odmierzenia (aluzja literacja, motto literackie)
"Inny swiat" - tytul:
Jego idea zawasta jest w motcie ksiazki. Pokazanie, ze przestrzen lagrow sowieckich jest innym swiatem, w ktorym panuja:
-odrebne prawa
-inne obyczaje
-inne nawyki i odruchy
-ludzie niezwykli ( w przerazajacym znaczeniu) -> nieczesto spotykan , bo w niecodziennych sytuacji (lub w pozytywnym - heroiczna postawa)
-martwy za zycia daru
"Czlowiek jest ludzki tylko w ludzkich warunkach"
-> Proba usprawiedliwienia ( nie ma tego u Borkowskiego) tych ludzi warunkami, w ktorych czlowiek zapminal byc czlowiekiem.
Postawa humanistyczna, sklonna zroumial.
Literatura faktograficzna
-opisanie metod
Oboz faszystowski
-nastawienie wystepienie ras gorszych (zniszczenie cial)
- inna wartosc pracy
-racje i zywnosciowej jednakowe dla wszystkich, pilnowanie wiezniow
-ogrodzenie (pradem, ...)
-liczne proby ucieczek
Oboz sowieckich
-stworzony po to, aby wystapic pewne klasy, aby zmieniac poznawcza myslenie czlowieka (zniszczenie dusz)
-inna wartosc pracy
-wytworzenie rywalizacji miedzy wiezniami
- podzial wiezniow poprzez podzial na wydalnosc w pracy i racjonowanie jedzenie (pozwolilo to na niedozorowanie przy pracy tych wiezniow, bo pracowali jak anjwiecje)
-brak ogrodzenia, ale inne tereny (smierc czekala rozniez na zewnatrz)
-brak ucieczek
Metody znecanie sie nad wiezniami:
-budzenie sie ze snu
-przesluchanie przy oslepiajacym swietle
-bardzo wysokie wyroki
-abstrykcyjnie dlugie wwyraki
-bicie, wybijanie zebow
-praca - kara ale takze doprowadzenie do calkowitego wyniszczenie czlowieka
Poslugiwanie sie donosami:
-Machapetiwanin - wydawal sie byc najlepszym przyjacielem Grudzinskiego, doniosl na niego
swiadomie wyrzeczenie sie milosci:
niekiewrowanie zadzacymi uczuciami
-historia Kowala i Marusi -> jeden z urkow (wiezniow kryminalnych, ktory wprowadzali terror w obozie)
Grudzinski zauwaza pewne pozytywne zachowania wiezniow: ( u Borkowskiego tego nie ma)
zachowanie cech ludzkich
-wyrok na Gorcewie wykonany przez wiezniow za jego dosicielstwo, wspolprace z nKWD - zemsta w poczuciu sprawiedliwosci
-okreslenie sie jedzeniem Herlinga z Firzem ("zabojca" Stalina)
(zapada na kurza slepote)
i jego przynanie sie do "winy", aby nadac swojej smierci godnosc aby nadac sens swojego pobytu w obozie i sens swojemu cierpieniu.
-postac Natalii Lwownej
7. Etyczne przeslanie z "Innego swiata" Herlinga-Grudzinskiego
-postac Natalii Lwownej - wrecza Grudzienskiemu, powiesc Dostojewskiego , pomaga innym, zyje literature zakazanego w obozie.
-kolejarz z Kijowa - Ponomarenko - bunt w postaci uderzenia bezgilnego bicia glowa w deski pryczy i modlitwa do Boga (choc byl bolszewikie)
-glodowka Grudzinskiego - doprowadzila do zwolnienia z obozu w Jercewie
Oni nie ulegaja zlagrowaniu.
-pobyt w szpitalu i dom widzen - przypominaja o swiecie o swiecie tym normalnym, daje poczucie czlowieczenstwa poczucie ludzkosci ; dalaw bycie w przemieszczaniu, ktory przypominal dom (np. czyste firanki)
ludzkie, nieludzkie - epitety oceniajace
Sa to dowody na to, ze czlowieka nie zawsze da sie zlagrowac. herling podejmuje probe ocalenia czlowieczenstwa, piszac te ksiazke.
Kostylew - mlody student, byl wyznawca komunizmu, ponizniej jednak doprowadzany zostal do czytelni. Przeczytawszy dziela np. Bahaka i inych o "zgnilym intelektualizmie", zwatpil w komunizm, zostal zeslany.
Podpalajac sobie reke , sprzeciwil sie wladzom. Aktem samookaleczenia chcial pokazac , ze sam decyduje o sobie. Zostal skarany na Kalymie - sad ostateczny"
Mial miec widzenie z matka, odebrano mu to Grudzinski jako przyjaciel, sam chcial za kostylewa zostac zaslany na Kolyme.
Wladze sie nie zgadzaja.
Ale Kostylew i tak popelnia samoobojstwo. Nie zgadzaja sie na wszelkie dzialania wladz okregowych.
Herling Grudzinski:
-podobnie jak Borowski pokazuje poddanie czlowieka zlagrowaniu
-pokazuje , ze nie u wszystkich wiezniow cala duchowosc umarla.
8. Zmagania z historia z perspektywy czasu. hanna Krall "Zdarzyc przed Panem Bogiem"
"Inyy swiat" - metoda pisarska:
-przyklady behawioryzmu (gwalt zbiorowy na Marysi)
-dominuje psychologizm
-wnikliwsza analiza psychologiczna mysli , reakcji, dygresje, proby poznania, natury ludzkiej, opisy oczu - odmalowanie emocji, uczuc
Borkowski i Grudzisnki - swieze wspomnienia o wojnie
Hanna Krall - czas napisania 70/80 lata
-Inny sposob spojrzenia na wojne; zdystansowanie
Literaura faktu
Reportaz (gatunek publicystyczny)
-dokument , ktory przedstawia wydarzenie historyczne z punktu widzenia swiatka, Marka Edelmana.
Marek Edelman - postac autentyczna, kardiochirurg swiatowej slawy, przywodca ZOB.
Hanna Krall - dziennikarka
Reportaz o charakterze wywiadu (sa tam pytania, sugestie o pytaniach ("Pytalas o ...")
Dwoistosc tytulu:
"Zdarzyc przed Panem Bogiem"
- rok 1943
* zdazyc przed tym ze Oan Bog wybierze smierc i samemu zdecydowac o jej rodzaju -> Edelman bedzie przedstawil powstanie w gettcie warszawskim, jako sposobu wyborow umierania, proba zachowania resztek godnosci. Nie chodzilo o przywrocenie wolnosci, ale o wybor sposobu umierania przed Bogiem. To nie jest tekst patriotyczny.
- lata 70
* jako kardiochirurg chce zdazyc przed Panem Bogiem, aby przedluzyc zycie choremu. Proba odkupienia tych smierci, ktorych doswiadczyli w gettcie proba odkupienie smierci zyciem.
Powody, dla ktorych doszlo do powstania:
-ludzie mieli swiadomosc, ze sa traktowani jak bydlo (wpedzanie do bydlecych wagow)
-czlowiek zostal uprzedmiotowiony, nie tylko przez nazistow, ale takze przez cale srodowisko zydowiskie <- rozgroaniczenie miedzy rasa semicka (Zydzi) a aryjska (Polacy) np. zycie ludzkie przeliczane bylo na rewolwery
-Nie ma granicy miedzy kotem a ofiarem
-ludzkie sami na siebie musieli wydawac wyroki (dostarczanie 10 000 ludzi do wagonow codziennie) brutalna, naturalna selekcja
-lamie sie solidarnosc ludzi w sytuacji zagrozenia
-lekarki zabijaly pacjentow lub lamaly im nogi - zadawaly ludziom cierpienie lub smierc, aby wratowac do gorszej smierci.
Wszystkie te sytuacje sprawily, ze nie dalo sie tak zyc.
-kartki na zycie (40 000 numerkow) tak jakby drugi czlowiek mial prawo decydowac, kto ma prawo do zycia np. dr Hellerowa Frania - wyrzeka sie matki -> Edelman nie pozwala sie nam jednoczesnie oceniac czlowieka przelozenia pielegniarek - dala numerek corce, a nastepnie probowala popelnic samobojstwo
-traktowanie ratowania zycia jako glupoty, kretynizmu, przeklenstwa.
Martyrologia ukazywana jako szereg trudnych wyborow.
-glod (przyczyna fizyczna przede wszystkim) i smierc glodowa,
Lekarze prowadzilil badania na temat smierci glodowej;
Skoro ludzie wiedzieli, ze i tak umra wzieli ze karabn (istnienie ludzkie jako surowiec badalny -> uprzedemiotowienie czlowieka)
Wazne dla Edelmana towarzyszenie ludziom
Reportaz:
-brak patoru, idealizacji powstania, wojny
-brak zbednego podkreslania tragizmu wojny (bo byla tragiczna sama w sobie)
-Edelman posluguje sie czesta ironia, cynizm (gdy mowi, ze ludzkosc wymyslila sobie, ze pyknie umierac z karabinem a reka) jezykiem kolokwialnym.
-Edelman dokonuje depatetyzacji powstania - bo nie bylo czynem heroicznym, ale koniecznym ( i dlatego podaje powody wybuchu powstania). Dlatego tez przedstawia Anielewicza jako chlopca, ktory z matka malowal skruche rybom. Dziennikarze chcieli sfalszowac historie - zwiekszyc oficjalna liczbe powstanco, umienic historie Anielewicza Edelmana powiedzial: nie.
Tragizm byl w kazdym momencie i sytuacji, zdewrocil sie wartosci -. cierpienie bylo chlebem powszednim pochodzenia zydowskiego. Dlatego nie nalezylo tej historii zwiekszac.
1968 - nakaz wysiedlenia wszystkich Zydow z Polski.
Edelman zostaje . Chce pokazac, ze powstanie bylo wydarzeniem tragicznym, zachowuje obiektywizm w ocenie jej sytuacji.
-jezyk Edelmanie jest zupelnie pozbawionym emocji, prosty
-prawda o getcie i bylo miejsce na pseudomuzea jak i na prostytutki
-Edelman opisuje ludzi o postawach heroicznych:
* przelozona pielegniarek
* historia Poli Lifszyc - poszla z mama do wagonu, wybrala dobrowalnie smierc choc mogla zyc
* Polak - Grabowski, przedstawiciel ZOB-u po aryjskiej stronie. Choc sam o tym nie wiedzial. pomagal przemycac bron, organizowal paczki, a takze Gyjanek.
* Karmelitanki - magazynowaly bron , narazaly wlasne zycie
- glebsze refleksje nad moralnoscia nie byly ppodejmowane sytuacje na to nie pozwalala ....
holocaust - ofiarze calopolenia Zydow dla Boga
Holocaust - II wojna swiatowa, zaglada Zydow
-Poeta - moralista; mowi co jest dobrze, a co zle.
"Campo di Fiori"
-klasyczny przyklad poezji "ocalajacej"
-pokazuje jak ludzie nauczylu sie byc obojetnymi na zlo
-Giordano Bruno - spalony na stosie w XVII w., zwolennik teorii kopernikowskiej za to, za swoje poglady zostal spalony na stosie (choc w Europie byla odrodzona , wierzyla w sile rozumu, nauki)
-powstanie w gettcie - IV 1943.
-podmiot liryczny - swiadek drugiego wydarzenia -> mozna utozsamic go z autorem , elementy autobiografii (podpis). Zestawia te dwa obrony, aby pokazac pelna zasadnosc historii i dokonuje 3 interpretacji.
1) ludzie sa zobojetnieni na ludzka smierc. Zycie w drugim obrazie ukazane jest jako zabawa, "karuzela", za murm getta odbywala sie smierc (symbol: "czarne latawce"- skojarzenie z paleniem paperu) . Zycie opisane z o wiele wiekszym rozmachem.
"Moral ktos moze wyczyta ..."
- o ludzkiej obojetnosci
"Inny ktos moral wyczyta ... "
-motyw vanitas, przmijanie
2) ludzie, ktorzy umieraja za wlasne wartosci umieraja w osamotnieniu (jak Giordano Bruno)
3) "I Ci ginacy, samotni ..."
-ludzie ginacy nie znajduja zadnej pomocy u innych ludzi
-Okreslenie roli poety (bardzo wazny u Milosza)
"Az wszystko ..." - Poeta jako moralista , swiadek wydarzen, buntujacy sie przeciwko pierwszym postawom.
"Ktory skrzywdziles"
-tekst napisany 1953 - zmarl Stalin -> liryk nie przypadkowy
-liryka zwrotu do adresata - nienazwanego, ale opisanego jako depota -> rozwazania na temat totalitaryzm i roli poety w rzeczywistosci totalitarnej
-poeta - swiadek, wydarzen ( nie wolno mu zostanie tematy wazne), ten , ktory osadza , ocenia i przekazuje historie kolejnym pokoleniom (cecha poety romantycznego - przekazywanie spoleczenstwu pewnych prawd)
osad jaki poeta wyda, jest gorszy dla depoty od smierci samobojczej
-ten liryk wpisuje sie w nurt piesni poltycznych Kochanowskiego. Milosz mowi wladcy, ze ze swojej zladzy zostanie kiedys rozliczony.
Artysta w panstwie totalitarnym nie ma prawa wypowiadania wlasnych mysli, bo grozi mu smierci; sztuka wolna nie moze byc uprawiana; wladza skupia wokol siebie ludzi pokornych, ktorzy czynia to, chce wladza.
"Piosenka o porcelanie"
-elementy pejzazu: filazanki ozdobione, rzeczka, natura, ziemia zaslana piana (krucha), bryzgi piany, czolgi - tkanki, ruczaje podziemne, kurchany, uszka, denka, dzbany, wietrzyk, rownina pokryta miazga skoorupek.
- dwie rzeczywistosci
* porcelana - symbol kultury obyczajow, ktore czlowiek pielegnuje, wrazliwosci estetycznej, zwyczajow (zniszczone przez wojne)
* realia wojny - tank , zakrzepla farba bryzgi piany cos zostaje zniszczone , zbruzgane ,, poplanione
-pokazanie pewnej mysli filozoficznej, historiozoficznej, katastroficznej:
*wojna niszczy kulture, to co piekne, estetyczne, doprowadza do katastrofy kultury
* pokazanie kruchosci obyczajow, wrazliwosci estetycznej czlowieka (wojna bowiem niszczy wszystko0
-piosenka <- ironicznosc tytulu, bo jest nieadekwatny do tresci wiersza. Ironia - funkcja : pozwala na dystans mowienie bez patosu o rzeczach tragicznych
-unikanie patosu - cecha poezji milosza
-wiersz tomiczny - rownolegl ulozone akcenty
-nielicznosc muzycznosc tekstu - cecha poecji milosza
"ars poetica" - chcial stworzyc forme pojemna - polaczenie E, L i D
"Ekonomia Divina"
-jedna z dziedzin teologii, nauk Kosciola. Teologia okresla ekonomie i odwrotnie
-jednym z dowodow na istnienie Boga jest doskonalosc swiata
-wizja swiata:
* Bog przestal ingerowac , oddal go we wladania czlowiekowi
* ludzie sami maja stwarzac prawa
* Bog najdoktliwiej upokorzy czlowieka, kiedy odstapi czlowieka na jego wlasne zyczenia
* swiat nie moze istniec bez Boga
* czlowiek w XX w. chce przejec kompetencje boskie ale tym samym doprowadzic siebie do zaglady
* czlowiek gra w teatrze - w swiecie stworzonym przez siebie. Jest to widowisko, w ktorym siebie tylko osmieszyl
* bezduszna cywilizacja, czlowiek potrafi stworzyc fenamenalna cywilizacje i ta cywilizacja bez zasad nie moze istniec, rozpada sie.
-obraz apokaliptyczny, doprowadzil do tego czlowiek, dematerializacja
- obraz katastroficzny
-czlowiek zgubil orientacje w swiecie ; ludzie przestali umiec porozumiewac sie (Wieza Babel), czlowiek chce przejac kompetencje Boga, Bog pozwolil czlowiekowi dzialac, aby przekonac sie do czego ten dojdzie
-ludzie chce sadu, aby wrocic do porzadku, konca swiata nie bedzie.
-diagnoza wspolczesnej cywilizacji: cywilizacja bez Boga, bez zasad -. cywilizacja smierci
"Ucieczka do wolnosci" Fromm
-nieorganiczona wolnosc jest niczym dobrym
-zbytnia wolnosc jest przeklenstwem dla czlowieka
-czlowiek doprowadza swiat do rozpadu
9. Kim jest czlowiek po doswiadczeniach wojennych? "Ocalony" T. Rozewicza
Poezja Milosza
-poezja "ocalajacej" - tej ktora ocala od "punktu aksjologicznej", bo system wartosci i kultura po wojnie nadal istnieje
-poezja zakorzeniona mocno w wartosciach moralnych , tradycjonanista moralnosci
- odejscie od poezji romantycznej, temato patriotycznych
- rozlicza sie z historie w swietle uniwersalnym, z punktu widzenia przezyc jednostki
-tworzenie poecji tzw. intelektualnej - korzysta z roznych kontekstow: filozoficznych, biblijnych , literackich, kulturowych do pokaranie pewnych prawd (kryptocytaty, aluzje literackie) Odczytanie tych kontekstow jest potrzebny do prawidlowego zinterpretowania utworu
-zwracanie uwagi na role , znaczenie poety i nalozone na niego odpowiedzialnosci za to, co pisze; czyni go swiadkiem wydarzen
-diagnoza wspolczesnego swiata - czlowiek musi liczyc sie z tym ze kiedys bedzie rozliczony przed jakims bytem wyzszym
-poeta klasycystyczny, wierny zasadom jezykowym, brak rewolucji jezykowych
-wizyjnosc, elementy katastroficzne, apokaloptyczne
- unikanie patosu, ironia
- nielicznosc
10. Poszukiwania hydrywojny, hydrycywilizacji.
Rozewicz zadaje pytanie: "czy mozliwa jest tworzenie poezji po Oswiecimin?"
Oswiecim - czas systemu owroconych wartosci, ktory zniszczyl dobro, piekno i prawde.
Analiza:
-przez doswiadczenia , wojny
- przez autora, ktory jest wnikliwym obserwatorem swiata
"Ciern"
-zupelny brak interpunkcji -> mozliwosc wielu interpretacji
* brak kropki - tekst sie nie konczy
- rozwiazania kulturowe:
* do Pisma Swietego i meki Chrystusa (ciern, zakrwawiona chusta)
* aluzja do "Zdrowa Maryjo" - modlitwy (na koncu)
* aluzja do Eucharystii (cud przemienienia Panskiego)
* aluzja do "credo" - negacja credo chrzescijanskiego
-podmiot neguje dogmaty chrzescijanskie
-podmiot liryczne wychowany w rodzinie chrzescijanskiej - wyrosl w kregu tych wartosci
Cos musialo sie stac, ze neguje tym wartosciom. Jednak poszukuje - (czlowiek intelektualista) - odpowiedzi, czytajac Pismo Swiete . mimo, ze neguje wartosciom (paradoks)
niewiara podmiotu liryczna to niewiara w prostote zawarta w religii , a wiec proste, jasne zasady. Widzi, ze taka wiara nie jest mozliwa w swiecie, w ktorym zarowno Bog jak i czlowiek cierpi.
Zwatpienie w proste wiare, te ktora wpisane jest w Pismo Swieta. Jego doswiadczenie zyciowe pokazaly mu, ze swiat jest za bardzo skomplikowany.
-poczatek - liryka wyznania
- koniec - liryka zbiorowa -wpisuje sie w spoleczenstwo
Komentarze
Prześlij komentarz