1) Uklad odpornosciowy
a) Dzialanie ukladu odpornosciowego
Na nasz uklad odpornosciowy skladaja sie nastrpujace narzady: sledziona, grasica, wezly chlonne, migdalki, szpik kostny. Te elementy wytwarzaja lub przechowuja biale krwinki (leukocyty - mowilismy o nich w poprzednim odcinku naszej powtorki z biologii).
Nasz uklad odpornosciowy potrafi zwalczyc przeciwnika na dwa sposoby.
Pierwszy polega na tym, ze specjalne bialka - przeciwciala - wiaza sie z obcymi substancjami. Druga polega na, tym ze wyspecjalizowane komorki tego ukladu bezposrednio atakuja ciala obce.
Trzeba jeszcze wspomniec o tym, ze nasz organizm wyposazony jest dodatkowe bariery chemiczne i mechaniczne, ktore chronia przed wnikaniem do ustroju roznych czastek infekcynych, bakterii i wirusow. Taka barieria jest skora, tworzaca powloke ochronna, a takze lizozym - enzym bedacy skladnikiem plynow ustrojowych (np. potu czy sliny), ktory niszczy komorki bakterii.
Jezeli wczesniej mechanizmy obrony zawioda i ciala obce przedostana sie do przewodu pokarmowego, do zoladku, to kolejna barieria dla nich bedzie jako kwasne pH.
Bakterie, ktore wynikaja przez gorne drogi oddechowe, zatrzymywane sa wraz z zniszczeniami przez rzeski pokrywajace komorki nablonka pokrywajace komorki nablonka pokrywajacego tchawice i oskrzela.
b) Reakcje obronne
Jednak mimo istniejacych naturalnych barier wielu drobnoustrojom udaje sie przedostac do wnetrza ciala, do plynow ustrojowych lub do wnetrza komorek. Co sie wtedy dzieje?
Pierwsza reakcja obronna organizmu jest produkcja interferonu - bialka hamujacego namnazanie sie wirusow - przez najwieksze z bialych krwinek - makrofagi, zwane inaczej monocytami.
makrofagi to "woelcy pozeracze". Atakuja one rozpoznawana obca komorke, np. bakteryjna, otaczaja ja ze wszystkich stron, pozeraja (inaczej fagocytuja) i trawia.
W pierwszej fazie obrony organizmu do walki z cialami obcymi oprocz makrofagow wkraczaja granulocyty (kolejna grupa bialych krwinek). Dokonuja one fagocytozy czastek infekcyjnych.
Bariery chemiczne i mechaniczne oraz interferon i jedne z bialych krwinek - makrofagi fagocytujace bakterie - nie sa wyspecjalizowanymi sposobami zwalczania scisle okreslonych drobnoustrojow. Chronia nasz organizm przed wszystkim, co rozpoznaja za substancje obca odpornosc, jaka posiadamy dzieki nim, nazwamy odpornoscia nieswoista.
Jednak taka choroba, nastawiona na kazde cialo obce, nie zawsze jest skuteczna. Wyzej opisane ciala odpornosciowa stanowia tylko pierwsza faze obrony organizmu, w fazie drugiej uczestniczyc beda inne wyspecjalizowane biale krwinki - limfocyty.
Dzieli sie je na limofocyty T i limfocyty B.
Limfocyty T dojrzewaja pomocnicze T i komorki - zabojcy T. Komorki pomocnicze odbieraja od makrofagow informacje o tym, jakie ciala obce wniknely do ustroju. Informacje te stanowia charakterystyczne dla atakujacej czasteczki antygeny.
Komorka-zabojca T niszczy komorke majaca na powierzchni obce antygeny.
Pobudzony limfoct B zmienia sie w komorke produkujaca przeciwciala.
Jedna pobudzona komorka (limfocyty B) potrafi wyprodukowac do 10 mlm przeciwcial w ciagu godziny!
Polaczenie dzialania limfocytow T i B jest bardzo skuteczne w walce z roznymi drobnoustrojami chorobotworczymi. Odpornosc uzyskiwana w ten sposob nazywa sie odpornoscia swoista.
c) Podstawowe zadanie - chronic
Gdy w nasyzm organizmie pojawia sie jakies ciala obce, np. bakterie, wirusy czy pasozyty, nastepuje reakcje immunologiczna (czyli obronna).
Czlowiek, tak jak inne zwierzat , ma system pozwalajacy rozpoznawac obca substancja lub komorke i zniszczyc ja. Ponadto system ten potrafi zapamietac ciala obce, z ktorymi sie zetknal. Taki system nazywa sie ukladem odpornosciowym (immunologicznymi)
d) Antygen
Antygen to obca substancja, najczesciej bialkowa - prowadzona do krwi powoduje powstanie skierowanych przeciwko sobie przeciwcial.
Antygeny rozpoznawane sa przez limfocyty, a dokladniej przez znajdujace se na powierzchni receptory , czyli bialka dopasowane do tych antygenow. nastepnie komorki pomocnicze T przekazuja sygnal do komorek - zabojcow T i limfocytow B, aby te zwiekszyly swoja liczbe i zaatakowaly ciala obce.
Komorki - zabojcy T 0 niszcza rozpoznane ciala obce, natomiast limfocyty B dzialaja inaczej. Wytwarzaja ogromna liczbe przeciwcial. Sa to bialka a specyficznych wlasciwosciach. Wiaza sie one z obcymi cialami. Otoczone przez przeciwciala komorki, np. bakteryjne, gina. Limfocyty B dojrzewaja w szpiku kostnym.
e) Szczepienie
Szczepienie to zabieg, podczas ktorego do organizmu czlowieka wprowadza sie drobnoustroje wywolujace dana chorobe. W ten sposob zabezpieczamy sie przed ta choroba, nie narazajac jednoczesnie organizmu na chorowanie
Do ciala wraz ze szczepionka wprowadza sie oslabiony lub martey mikroorganizm w bardzo malej dawce. Wystarcza ona jednak do pobudzenia ustroju do produkcji przeciwcial.
Biale krwinki dokladnie pamietaja, jakie typy przeciwcial juz produkowaly. Jesli jakis zarazek ponownie dostanie sie do organizmu, jest natychmiast niszczony przez szybko wytworzone nowe przeciwciala.
Taka "wyuczona" reakcja immunologiczna zabezpieczoa nasz organizm przed ponowny,m zachorowaniem na te sama chorobe - np. wietrzna ospe lub rozyczke. Dlatego zeby zmniejszyc ryzyko zachorowania na wiele chorob (np. gruzlice, tezec, krztusiec, odre), szczepi sie dzieci. Niektore ze szczepionek sa powtarzane - aby miec pewnosc , ze uklad immunologiczny zapamieta, jaki typ przeciwcial ma produkowac.
2) Uklad pokarmowy
- trzustka
* w zachylku dwunastnicy
-blok progesterenowy
3) Uklad wzorkowy
-cialo szkilste - wytwory komorek
-Tarcza nerwu wzrokowego - plamka slepa
-rogowka twarda
nablonek
blona Bowna
zrab rogowki
blona Descemeta
nablonek
-soczewki
-komorki zwojowe - bezposrednio biegna do nerwu wzrokowego
-komorki Mullera - odzywiaja wszystkie pozostale, przechodza przez wszystkie warstwy siatkowki
-synapsy elektryczne
-polaczenie szczelinowe
-plamka zolta,
-dolek srodkowy
4) Uklad krazenia
5) Krew
Krew zalicza sie do tkanki lacznej i pelni rozliczone role w organizmach zywach .
a) Budowa krwii
W ukladzie krwionosnym doroslego czlowieka krazy okolo 5 litrow krwi.
Krew jest swoista tkanka laczna (plynna) zbudowana z komorek, czyli elementow morfotycznych. Komorki zawieszone sa w plynie zwanym osoczem.
Taka budowa krwi wynika z funkcji, jakie pelni ona w organizmie.
Z fizycznego punktu widzenia krew jest zawiesina czasteczek stalych (komorek) w cieczy (osoczu). Z biochemicznego punktu widzenia osocze , dzieki rozpuszczonym w nim czasteczkom, posiada duza wartosc diagnostyczna i obserwacyjna w kontekscie aktualnego stanu organizmu. Stosunek objetosciowy rwi jako calosci do zawartych w niej skladnikow komorkowych definiuje wartosc tzw. hematokrytu (w zasadzie jest to stosunek ilosci erytrocytow do pelnej krwi jednak podana powyzej definicja wprowadza zaniedbywalnie maly blad). Wartosc ta wyrazana jest procentach. Dla stanow fizjologicznych przyjmuje wartosci hematokrytu:
-u mezczyzn 42-52% (komorki/krew)
-u kobiet 37-47%
-u dzieci 30-40%
b) Rola krwii
To krew przenosi tlen i pozywienie do wszystkich komorek ciala ludzkiego. Zbiera rowniez z tkanek produkty przemiany materii, czesc ich oddaje w nerkach do wydalenia, zas dwutlenek wegla zostawia w plucach.
Posrednikiem w wymianie gazowej tlen - dwutlenek wegla sa czerwone krwinki - erytrocyty, a scislej mowiac, zawarta w nich hemoglobina.
Hemoglobina jest bardzo wydajnym przenosnikiem telnu; kazda czasteczka tego bialka moze przylaczyc cztery czasteczki tlenu.
- Rola transportowa
We krwi transportowane sa skladniki wymiany gazowej (tlen w postaci zwiazanej z hemoglobina w erytrocytach, karbaminiany, jony HCO3-). Gazy sa efektywnie przenoszone przez krew na drodze: pluca-tkanki-pluca. Poza skladnikami gazowymi krew jest glownym medium przenoszacym czynniki odzywcze w postaci lipidow, sacharydow, pierwiastkow, prostych zwiazkow nieorganicznych, soli mineralnych itp. Przez krew transportowane sa rowniez inne, przydatne organizmowi substancje, w szczegolnosci: hormony, czynniki wzrostowe, czasteczki sygnalowe, witaminy. Krew transportuje rowniez metabolity przeznaczone do wydalenia (usuwane w nerkach), toksyny (metabolizowane w watrobie lub nerkach), inne potencjalnie niepotrzebne lub szkodliwe substancje.
- Rola obronna
Wybrane komorki krwi (oraz komorki przeksztalcone wywodzace sie z uklad krwionosnego) pelnia role obronna przed patogenami. Rola obronna realizowana jest w rozny spoosob. W grupie systemow obronnych mozna wyroznic tworzenie swoistych przeciwcial znakujacych potencjalne patogeny, komorki rozpoznajace czynniki szkodliwe i usuwajace je (fagocytoza, cytotoksycznosc), komorki wspomagajace odpowiedz immunologiczna, peptydowe i bialkowe czynniki bakteriobojcze.
- Zapewnieni stalego srodowiska wewnatrz organizmu
Krew, dzieki licznym ukladom buforujacym (opartym miedzy innymi na jonach wodoroweglanowych) stabilizuje srodowisko wewnatrzne organizmu w funkcji pH. Parametr ten jest zmienny w pewych granicach (mozliwe jest zakwaszenie/[kwasica] lub alkalizacja/[zasadowica] krwi) jednak, dla typowej diety i normalnej pracy organizmu pH krwi miesci sie w granicach 7,35-7,45. Innym aspektem utrzymania stalych parametrow wnetrza organizmu jest duza pojemnosc cieplna krwi. Krazenie umozliwia efektywne rozporowadzenie temperatury z tkanek o intensywnym metabolizmie (np. watroba) do elemento "peryferyjnych" organizmu, zapewniajac wyrownanie temperatur i swoiste "zarzadzanie" energia tworzona w organizmie lub, w pewnych okolicznosciach usuwana z ciala.
c) Elemnty morfotyczne krwi
Komorki znajdujace sie we krwi dziela sie na trzy podstawowe grupy:
- Erotrycyty (czerwone krwinki)
*To najliczniejszy skladnik krwi.
* Komorki te pozbawione sa wiekszoscia antygenow powierzchniowych (w tym MHc klasy I).
* Krwinki czerwone powstaja w szpiku kostnym wypelniajacym jamy szpikowe kosci.
* W 1 mm^3 krwi znajduje sie ich ok. 4,5mln/mm^s ( u kobiet), 5,4 mln/mm^3 (u mezczyzn).
* Sa wyspecjalizowane w transporcie tlenu dzieki zawartej w nich hemoglobinie.
* Dojrzale erytrocyty
** pozbawione sa jadra komorkowego i mitochondriow.
** Nie przeszkadza im to jednak w pelnieniu swojej bardzo waznej funkcji - transportowaniu tlenu.
** Maja ksztalt dwuwkleslych krazkow.
**W cytoplazimie zawieraaja glownie hemoglobinie.
** ich wlasny metabolizm jest szczatkowy i oparty jest uzyskiwanie nergii w procesach beztlenowych.
* Sredni czas zycia erytrocyta w organizmie czlowieka wynosi 90-120 dni.
* Komorka jest nastepnie niszczona w sledzionie lub watrobie.
*Krwiniki czerwone zyja okolo 120 dni, stare erytrocyty niszczone sa w sledzione.
- Leukocyty (bialek krwinki)
*W ososczu jest ich od 4,4-11,3 tys. w mm^3. Biale krwinki pelnia funkcje obronne. Produkuja przeciwciala albo tez bezposrednio niszcza obce komorki w procesie fagocytozy. Rozpoznana obca komorki pozeraja (fagocytuja) i trawia.
*Podobnie jak erytrocyty powstaja w szpiku kostnym. Nie zawieraja barwnika, ale w przeciwienstwie do erytrocytow maja centralnie polozone jadro komorkowe.
* Najbardzie zroznicowana grupa komorek krwi. Grupe mozna podzielic na nastepujace podgrupy:
** Agranulocyty - czyli komorki nie posiadajace ziarnistosci w cytoplazimie, jadro komorkowe kuliste lub w ksztalcie nerki. Wystepuja dwa glowne rodzaje komorek.
*** limfocyty - komorki zdolne do rozpoznawania antygenow powierzchniowych innych komorek. Biora aktywny udzial w odpowiedzi immunologicznej zwiazanej z produkcja i rozpoznawaniem przeciwcial . Dziela sie na kilka klas , miedzy innymi:
**** limfocyty B - produkuja przeciwciala przeciw obcym antygenom
**** limfocyty Th (helper) - komorki pobudzajace odpowiedz immunologiczna wszystkich innych komorek ukladu odpornosciowego, po rozponaniu obcego antygenu potrafia stymulowac inne komorki do aktywnego poszukiwania potencjalnego patogenu.
**** limfocyty Ts (supressor) - maja zdolnosc do wygaszania nadmiernej odpowiedzi immunologicznej lub konczenia pobudzenia innych komorek ukladu odpornosciowego.
**** limfocyty Tc (cytotoxic) - uruchamiaja proces apoptozy niepotrzebnych komorek (w tym komorek ukladu odpornosciowego), niszcza rowniez komorki potencjalnie zarazone patogenem wewnatrzkomorkowym (wirus, riketsja, chalmydia)
**** limfocyty NK (natural killer) - zabijaja wszelkie komorki posiadajace zmniejszona ekspresje wlasnych bialek zgodnosci tkankowej (MHC-I), biora rowniez udzial we wczesnej fazie odpowiedzi humoralnej, szczegolnie lokalnej, potrafia niszczyc komorki nowotworowe
*** monocyty - komorki zerne fagocytujace "resztki" powstale ppodczas zabijania komorek bakteryjnych, apoptozy wlasnych komorek organizmu oraz niszczenia cial obcych. Maja zdolnosc do przenikania przez lozysko naczyiowe (wtedy nabywaja zdolnosci ruchu pelzakowatego, monocyt poza lozyskiem naczyniowym to makrofag)
** Granulocyty - komorki psidajace charakerystyczne , wieloplatowe jadro (2-5 platow) oraz liczne ziarnistosci w cytoplazimie. Mozna je podzielic na trzy podstawowe grupy:
*** bazofile - komorki biorace udzial w reakcji alergicznej
*** neutrofile - komorki szybko reagujace na wnikniecie bakterii do organizmu, aktywne zanim dojdzie do rozwoju pelnej odpowiedzi komorkowej z udzialem limfocytow (posiadaja nika swoistosc wzgedem patogenu)
*** eozynofile -zwalczaja zakazenia pasozytnicze , jadro barwi sie barwnikami kwasowymi (stad nazwa)
- Trombocyty (plytki krwi)
*Plytki krwi sa odlamkami duzych krwinek macierzystych powstajacych w szpiku kostnym. Sa male, owalne , a ostrych brzegach i duzym jadrze komorkowym. Zawartosc trombocytow we krwi waha sie w przedziale od 140-440 tys. mm^3.
*Ich role polega na hamowaniu krwawienia po zranieniu - czyli biora udzial w procesie krzepniecia krwi. W chwili otrzymania sygnalu krzepniecia (np. uszkodzenie sciany naczynia) trombocyty migruja do miejsca uszkodzenia inicjujac proces krzepniecia. W usieciowanej strukturze zatykajacej uszkodzenie obecne liczne trombocyty i erytrocyty - powstaje skrzep.
*W razie uszkodzenia naczynia krwionosnego plytki krwi przylegaja do siebie i do miejsca zranienia, tworzac zatykajacy miejsce zranienia, tworzac zatykajac miejsce zranienia czop. Z czasem skrzep twardnieje i tworzy na powierzchni rany ochronna warstwe - to tzw. strup, pod ktorym tworzy sie nowa warstwa skory. Gdy ten proces zostaje zakonczony, strup odpada.
*rana zaczopowana przez wlokna skrzepu i krwinki czerwone.
*wlokna skrzepu powstale przy udziale plytek krwi.
* Zyja zazwyczaj relatywnie krotko: okolo 10-15 dni.
* Zakres normy trombocytow 200-400 tys/mm^3 (u mezczyzn i kobiet)
d) Osocze
-To plynne elementy krwi, ktory stanowi ok. 56% jej objetosci . Sklada sie glownie z wody (okolo 90%) oraz rozpuszczonych w niej bialek, soli mineralnych , skladnikow odzywczych i produktow przemiany materii, glownie mocznika. Skladnikiem osocza sa rowniez hormony, ktore ta droga docieraka do komorek docelowych. Poczesne mijesce w srod substancji o wartosci diagnostycznej zajmuja biaka (okolo 7% w osoczu).
-Glownym bialkiem osocza jest albumina, inne bialka np. immunoglobuliny sa istotnym elementem obrony organizmu przed cialami obcymi (stad nazwa systemu odpornosciowego - ukladu immunologiczny). Ponadto bialko osocza - fibrynogen - bierze udzial w procesie krzepniecia krwi.
-W osoczu zawieszone sa elementy morfotyczne krwi - to erytrocyty (czerwone krwinki), leukocyty (biale krwinki) i trombocyty (plytki krwi). Stanowia one ok. 44% objetosci krwii.
-Podstaowe grupy bialek zjandujacych sie we krwii:
* albuminy - okolo 60% ogolnej ilosci bialek osoczowych. masa (dla glownej albuminy osoczowej czlowieka) okolo 67 kDa. Pelnia glownie role transportowa i bufurujaca. Reguluja ilosc wody znajdujaca sie w osoczu wzgledem wody zawartej w pelnie miedzynarodowym i limfie.
* α-globuliny - bialka o roznej funkcji. Glownie funkcja inhibitorow enzymow (glownie proteaz) krazacych we krwi jako wynik procesow w roznych tkankach. Najpopularniejsza wsrod α-globulin to α-1-antytrypsyna, rowniez α2-makroglobulina, oraz bialka o innych funkcjach (cerulopazmina, angiotensynogen)
* β-globuliny - zroznicowana grupa bialek. Sa to przewaznie jonow (transferyna), kwasow tluszczowych, sterydow , ale rowniez czynniki krzepniecia krwi (w postaci zymogenow), inne unieczynnione enzymy (np. fosfataza kwasna), bialko odpowiedzialne za regulacje ciesnienia krwi (nagiotensynogen) i inne.
* γ-globuliny - inaczej przeciwciala. Pelnia funkcje odpornosciowe, odpowiadaja za tzw. odpowiedz kumoralna.. Dzialaja rozpoznajac frgmanty sekwencji bialek, przeciwko ktorym zostaly wyprodukowane. Jesli przylacza sie do okreslonej struktury we krwi (np. sciany komorkowej bakterii) stanowia wyrazny sygnal dla komorek uklad odpornosciowego. Oznaczone przeciwcialami struktury sa zazwyczaj fagocytowane lub niszczone w kazdy inny osiagalny sposob. Istnieje piec podstawowych klas przeciwcial: IgA, IgD, IgE, IgG oraz IgM. Najbardziej powszechne to IgG.
e) Glowne funkcji
Dzieki pracy serca krew dociera do wszystkich komorek naszego organizmu. Krew ma do spelnienia rozne wazne funkcje:
- funkcja odzywcza - krew transportuje niezbedne do zycia tlen i substancje odzywcze do wszystkich komorek i zabiera z nich jednoczesnie dwutlenek wegla i zbedne produkty przemiany materii;
- funkcja transportujaca - krew przenosi produkowane przez gruczoly dokrewne hormony do narzadow docelowych - w ten sposob przekazywane sa informacje z jednych czesci ciala do drugich;
- funkcja przeciwkrwotoczna - w momencie rozerwania naczynia krwionosnego krew w miejscu zranienia gromadzi trombocyty i leukocyty, rozpoczynajac w ten sposob proces krzepniecia;
-funkcja termoregulacjna - krew i siec naczyn krwionosnych stanowi swego rodzaju systemu grzewczy, ktory rozprowadza cieplo po calym organizimie;
-funkcje obronna - krew przenosi leukocyty i przeciwciala , ktore bronia organizm przed chorobotworczymi drobnoustrojami.
f) Chroby krwii
Zaburzenia w funkcjonowaniu krwi sa przyczyna ielu bardzo powaznych chorob . Anemia sierpowata jest skutkiem nieprawidlowej budowej czasteczki hemoglobiny, a hemofilia - defektu krzepniecia krwi. Bialaczka jest choroba nowotworowa krwi. Jej przyczyna jest niekontrolowany podzial komorek , z ktorych z szpiku kostnym powstaja leukocyty. Pojawienie sie w duzej liczbie zmienionych nowotworowo komorek krwi powoduje zaburzenie wielu funkcji krwi. nieleczona bialaczka prowadzi do smierci. Jej leczenie polega na zastapieniu komorek szpiku osoby chorej zdrowymi, pobranymi od dawcy.
Badania krwi (czyli morfologia) dostarczaja wielu waznych informacji o stanie naszego zdrowia.
g) Grupy krwii
-Podzial na grupy krwi zwiazany jest obecnoscia w blonach erytrocytow bialek, ktore polaczone sa z resztami cukrowymi. Te reszty cukrowe moga byc antygenami, czyli inaczej mowiac, moga pobudzac uklad odpornosciowy.
-Ze wzgleud na obecnosc w erytrocytach antygenu A lub B dokanano podzialu na cztery glowne grupy krwi: A, B, AB, 0. Grupa A ma w krwinkach antygen A, grupa B - antygen B, Grupa AB ma dwa rodzaje antygenow, grupa 0 nie ma zadnego antygenu.
-Obecnosc innego antygenu - antygenu D - oznacza sie symbolem Rh+, a jego brak Rh-.
-Jeszcze do niedawna (bo do poczatkow naszego stulecia) nie wiedziano, ze istnieja rozne grupy krwi. Czesto mialo to tragiczne skutki, bo przetoczenie krwi niezgodnej z grupa biorcy konczylo sie jego smiercia.
- Antygeny grupy krwii sa to charakterystyczne czasteczki (bialka, wielocukry, glikolipidy, inne), znajdujace sie a powierzchni komorek krwi. Wystepuje kilkanascie antygenow grupowych, jednak z diagnostycznego punktu widzenia najwieksze znaczenie posiadaja antygeny grup glownych, czyli uklad A, B, 0, oraz czynnik Rh.
-Znaczenie diagnostyczne grup krwi sprowadza sie do kilku zagadnien, miedzy innymi: problemu przetaczania krwi oraz transplatacji narzadow, problemu zgodnosci serologicznej (konfliktu serologicznego) matka : plod.
-Wystepowanie glownych antygenow powierzchniowych oraz przeciwcial w osoczu:
*antygen powierzchniowy A, przeciwciala w osoczu: anty B
*antygen powierzchniowy B, przeciwciala w osoczu: anty A
*antygen powierzchniowy AB, brak przeciwcial w osoczu
*antygen powierzchniowy 0, przeciwciala anty A oraz anty B
-Zdolnosc do aglutynacji (zlepiania) komorek krwi wynika z tego, iz przeciwciala anty A oraz anty B to klasa IgM (fragmenty Fab polaczone fragmentami Fc w pentamer). Podane powyzej zaleznosci nie wykluczaja potencjalnej mozliwosci aglutynacji krwi teoretycznie zgodnym osoczem innego osobnika. Wynika to z wystepowania podgrup krwi (np. A1, A2), czynnika Rh (nawet 4 podtypow) oraz innych czynnikow/antygenow zgodnosci (dotychczas poznano co najmniej 29 roznych rodzajow antygenow).
h) Eksperymenty na krwii
- Liczenie ilosci komorek w komorze Burkera
1. Krew przelac z worka do probowki typu Falcon o obj. 50ml.
2. Rozcienczyc niewielka ilosci krwi dowolnym plynem izotonicznym (mozna przygotowac roztwor soli fizjologicznej) w stosunku uniemozliwiajacym efektywne policzenie komorek w komorze Burkera.
Objetosc pola komory to 0,0025 mm^3. Srednia ilosci erytrocytow w 1 mm^3 krwi to okolo 4,5 mln.
3. Nalozyc szkielko nakrywkowe na komore w ten sposob, by po obydwu stronach szkielka uwidocznic pierscienie Newtona.
4. Wprowadzc niewielka ilosc rozcienczonej krwi do komory Burkera i policzyc widoczne komorki w szesnastu polach komory.
5. Usrednic otrzymany wynik dla jednego pola.
6. Obliczyc ilosc komorek (erytrocytow) w badaej krwi pamietajac o wczesniejszym rozcienczeniu materialu.
7. Porownac otrzymana wartosc z wartosciami normatywnymi dla kobiet lub mezczyzn (zaleznie od otrzymanego materialu
Komora Burkera - 16 pol do liczenia komorek. Powierzchnia jednego pola = 0,0025 mm^2 . Wysokosc pojedynczonego pola komory = 0,1 mm. Objetosc pola komory = 0,0025X0,1 = 0,00025 mm^3.
Zasady liczenia komorek w komorze Burkera. Liczy sie wszystkie komorki znajdujace sie wewnatrz pola oraz wszystkie pozostale stykacjace sie z dwiema z czterech wewnetrznych krawedzi.
- Okreslenie wartosci hematokrytu we krwi
1. Pobrac 10 ml krwi do probowki typu Falcon 15 ml
2. Wirowac krew w wirowce wyposazonej w rotor katowy Parametry wirowania: RCF = 3000 x g; t = 5 min; temperatura pokojowa
3. Odczytac ze skali na probowce wartosc hematokrytu i okreslic przyblizona wartosc. Porownac z wartosciami normatywnymi.
4. Czyste osocze zebrac do osobnej probowki
- Barwienie roznicowe leukocytow metoda Giemzy
1. Rozcienczona dla potrzeb liczenia w komorze Burkera krew rozprowadzic na szkielku podstawowym mikroskopu (wykonac rozmaz szkielkiem nakrywkowym).
2. Preparat utrwalic przez wysuszenie
3. Rozcienczyc roztwor Giemzy woda destylowana w stosunku 1:5 w ten sposob, by napelnic naczynie do barwienia preparatow.
4. Wprowadzic wysuszone preparaty do rozcienczonego roztworu Giemzy i odczekac 7-8 minut.
5. Preparat przemyc woda destylowana (delikatnie z tryskawki), osuszyc i ogladac pod mikroskopem odwroconym w poszukiwaniu zabarwionych komorek.
i) Inne
- Jesli pobrona z zyly krew, ktora znajdujes sie w probowce, pozostawi sie na jakis czas w spokoj, stale jej elementy opadna na dno, a nad nimi oddzieli sie jasnozolty plyn - wlasciwe osocze.
6) Skora
a) filamenty cytoszkieletowe
-cialka blaszkowe (z glikodyna)
-tworzenie kreatyny (inwolukryna) - filamenty kreatynowe
-obkurczenie kom wskutek grubienia blony komorkowej
-skupienie filamentowe kreatynowe w paczki (filigryna)
-sluszczenie sie martwych komorek
b) nabonek
warstwa podstawowa (rozrodowa)
warstwa kolczasta (iwolutryna)
warstwa ziarnista (z. kreatchiolna, ziarni.. blaszke z glikozynowa)
c) skora wlasciwa
warstwa brodawkowa - tkanka laczna wiotka i kom, fibroblast miococyty
warstwa siateczka tkanek laczny zbiera w. komorek i elastyny
warstwa postawowa lomorek ...
100) Sources
a) Wladyslaw Z. Tarczyk "Fizjologia czlowieka w zarysie" PZWL
a) Dzialanie ukladu odpornosciowego
Na nasz uklad odpornosciowy skladaja sie nastrpujace narzady: sledziona, grasica, wezly chlonne, migdalki, szpik kostny. Te elementy wytwarzaja lub przechowuja biale krwinki (leukocyty - mowilismy o nich w poprzednim odcinku naszej powtorki z biologii).
Nasz uklad odpornosciowy potrafi zwalczyc przeciwnika na dwa sposoby.
Pierwszy polega na tym, ze specjalne bialka - przeciwciala - wiaza sie z obcymi substancjami. Druga polega na, tym ze wyspecjalizowane komorki tego ukladu bezposrednio atakuja ciala obce.
Trzeba jeszcze wspomniec o tym, ze nasz organizm wyposazony jest dodatkowe bariery chemiczne i mechaniczne, ktore chronia przed wnikaniem do ustroju roznych czastek infekcynych, bakterii i wirusow. Taka barieria jest skora, tworzaca powloke ochronna, a takze lizozym - enzym bedacy skladnikiem plynow ustrojowych (np. potu czy sliny), ktory niszczy komorki bakterii.
Jezeli wczesniej mechanizmy obrony zawioda i ciala obce przedostana sie do przewodu pokarmowego, do zoladku, to kolejna barieria dla nich bedzie jako kwasne pH.
Bakterie, ktore wynikaja przez gorne drogi oddechowe, zatrzymywane sa wraz z zniszczeniami przez rzeski pokrywajace komorki nablonka pokrywajace komorki nablonka pokrywajacego tchawice i oskrzela.
b) Reakcje obronne
Jednak mimo istniejacych naturalnych barier wielu drobnoustrojom udaje sie przedostac do wnetrza ciala, do plynow ustrojowych lub do wnetrza komorek. Co sie wtedy dzieje?
Pierwsza reakcja obronna organizmu jest produkcja interferonu - bialka hamujacego namnazanie sie wirusow - przez najwieksze z bialych krwinek - makrofagi, zwane inaczej monocytami.
makrofagi to "woelcy pozeracze". Atakuja one rozpoznawana obca komorke, np. bakteryjna, otaczaja ja ze wszystkich stron, pozeraja (inaczej fagocytuja) i trawia.
W pierwszej fazie obrony organizmu do walki z cialami obcymi oprocz makrofagow wkraczaja granulocyty (kolejna grupa bialych krwinek). Dokonuja one fagocytozy czastek infekcyjnych.
Bariery chemiczne i mechaniczne oraz interferon i jedne z bialych krwinek - makrofagi fagocytujace bakterie - nie sa wyspecjalizowanymi sposobami zwalczania scisle okreslonych drobnoustrojow. Chronia nasz organizm przed wszystkim, co rozpoznaja za substancje obca odpornosc, jaka posiadamy dzieki nim, nazwamy odpornoscia nieswoista.
Jednak taka choroba, nastawiona na kazde cialo obce, nie zawsze jest skuteczna. Wyzej opisane ciala odpornosciowa stanowia tylko pierwsza faze obrony organizmu, w fazie drugiej uczestniczyc beda inne wyspecjalizowane biale krwinki - limfocyty.
Dzieli sie je na limofocyty T i limfocyty B.
Limfocyty T dojrzewaja pomocnicze T i komorki - zabojcy T. Komorki pomocnicze odbieraja od makrofagow informacje o tym, jakie ciala obce wniknely do ustroju. Informacje te stanowia charakterystyczne dla atakujacej czasteczki antygeny.
Komorka-zabojca T niszczy komorke majaca na powierzchni obce antygeny.
Pobudzony limfoct B zmienia sie w komorke produkujaca przeciwciala.
Jedna pobudzona komorka (limfocyty B) potrafi wyprodukowac do 10 mlm przeciwcial w ciagu godziny!
Polaczenie dzialania limfocytow T i B jest bardzo skuteczne w walce z roznymi drobnoustrojami chorobotworczymi. Odpornosc uzyskiwana w ten sposob nazywa sie odpornoscia swoista.
c) Podstawowe zadanie - chronic
Gdy w nasyzm organizmie pojawia sie jakies ciala obce, np. bakterie, wirusy czy pasozyty, nastepuje reakcje immunologiczna (czyli obronna).
Czlowiek, tak jak inne zwierzat , ma system pozwalajacy rozpoznawac obca substancja lub komorke i zniszczyc ja. Ponadto system ten potrafi zapamietac ciala obce, z ktorymi sie zetknal. Taki system nazywa sie ukladem odpornosciowym (immunologicznymi)
d) Antygen
Antygen to obca substancja, najczesciej bialkowa - prowadzona do krwi powoduje powstanie skierowanych przeciwko sobie przeciwcial.
Antygeny rozpoznawane sa przez limfocyty, a dokladniej przez znajdujace se na powierzchni receptory , czyli bialka dopasowane do tych antygenow. nastepnie komorki pomocnicze T przekazuja sygnal do komorek - zabojcow T i limfocytow B, aby te zwiekszyly swoja liczbe i zaatakowaly ciala obce.
Komorki - zabojcy T 0 niszcza rozpoznane ciala obce, natomiast limfocyty B dzialaja inaczej. Wytwarzaja ogromna liczbe przeciwcial. Sa to bialka a specyficznych wlasciwosciach. Wiaza sie one z obcymi cialami. Otoczone przez przeciwciala komorki, np. bakteryjne, gina. Limfocyty B dojrzewaja w szpiku kostnym.
e) Szczepienie
Szczepienie to zabieg, podczas ktorego do organizmu czlowieka wprowadza sie drobnoustroje wywolujace dana chorobe. W ten sposob zabezpieczamy sie przed ta choroba, nie narazajac jednoczesnie organizmu na chorowanie
Do ciala wraz ze szczepionka wprowadza sie oslabiony lub martey mikroorganizm w bardzo malej dawce. Wystarcza ona jednak do pobudzenia ustroju do produkcji przeciwcial.
Biale krwinki dokladnie pamietaja, jakie typy przeciwcial juz produkowaly. Jesli jakis zarazek ponownie dostanie sie do organizmu, jest natychmiast niszczony przez szybko wytworzone nowe przeciwciala.
Taka "wyuczona" reakcja immunologiczna zabezpieczoa nasz organizm przed ponowny,m zachorowaniem na te sama chorobe - np. wietrzna ospe lub rozyczke. Dlatego zeby zmniejszyc ryzyko zachorowania na wiele chorob (np. gruzlice, tezec, krztusiec, odre), szczepi sie dzieci. Niektore ze szczepionek sa powtarzane - aby miec pewnosc , ze uklad immunologiczny zapamieta, jaki typ przeciwcial ma produkowac.
2) Uklad pokarmowy
- trzustka
* w zachylku dwunastnicy
-blok progesterenowy
3) Uklad wzorkowy
-cialo szkilste - wytwory komorek
-Tarcza nerwu wzrokowego - plamka slepa
-rogowka twarda
nablonek
blona Bowna
zrab rogowki
blona Descemeta
nablonek
-soczewki
-komorki zwojowe - bezposrednio biegna do nerwu wzrokowego
-komorki Mullera - odzywiaja wszystkie pozostale, przechodza przez wszystkie warstwy siatkowki
-synapsy elektryczne
-polaczenie szczelinowe
-plamka zolta,
-dolek srodkowy
4) Uklad krazenia
5) Krew
Krew zalicza sie do tkanki lacznej i pelni rozliczone role w organizmach zywach .
a) Budowa krwii
W ukladzie krwionosnym doroslego czlowieka krazy okolo 5 litrow krwi.
Krew jest swoista tkanka laczna (plynna) zbudowana z komorek, czyli elementow morfotycznych. Komorki zawieszone sa w plynie zwanym osoczem.
Taka budowa krwi wynika z funkcji, jakie pelni ona w organizmie.
Z fizycznego punktu widzenia krew jest zawiesina czasteczek stalych (komorek) w cieczy (osoczu). Z biochemicznego punktu widzenia osocze , dzieki rozpuszczonym w nim czasteczkom, posiada duza wartosc diagnostyczna i obserwacyjna w kontekscie aktualnego stanu organizmu. Stosunek objetosciowy rwi jako calosci do zawartych w niej skladnikow komorkowych definiuje wartosc tzw. hematokrytu (w zasadzie jest to stosunek ilosci erytrocytow do pelnej krwi jednak podana powyzej definicja wprowadza zaniedbywalnie maly blad). Wartosc ta wyrazana jest procentach. Dla stanow fizjologicznych przyjmuje wartosci hematokrytu:
-u mezczyzn 42-52% (komorki/krew)
-u kobiet 37-47%
-u dzieci 30-40%
b) Rola krwii
To krew przenosi tlen i pozywienie do wszystkich komorek ciala ludzkiego. Zbiera rowniez z tkanek produkty przemiany materii, czesc ich oddaje w nerkach do wydalenia, zas dwutlenek wegla zostawia w plucach.
Posrednikiem w wymianie gazowej tlen - dwutlenek wegla sa czerwone krwinki - erytrocyty, a scislej mowiac, zawarta w nich hemoglobina.
Hemoglobina jest bardzo wydajnym przenosnikiem telnu; kazda czasteczka tego bialka moze przylaczyc cztery czasteczki tlenu.
- Rola transportowa
We krwi transportowane sa skladniki wymiany gazowej (tlen w postaci zwiazanej z hemoglobina w erytrocytach, karbaminiany, jony HCO3-). Gazy sa efektywnie przenoszone przez krew na drodze: pluca-tkanki-pluca. Poza skladnikami gazowymi krew jest glownym medium przenoszacym czynniki odzywcze w postaci lipidow, sacharydow, pierwiastkow, prostych zwiazkow nieorganicznych, soli mineralnych itp. Przez krew transportowane sa rowniez inne, przydatne organizmowi substancje, w szczegolnosci: hormony, czynniki wzrostowe, czasteczki sygnalowe, witaminy. Krew transportuje rowniez metabolity przeznaczone do wydalenia (usuwane w nerkach), toksyny (metabolizowane w watrobie lub nerkach), inne potencjalnie niepotrzebne lub szkodliwe substancje.
- Rola obronna
Wybrane komorki krwi (oraz komorki przeksztalcone wywodzace sie z uklad krwionosnego) pelnia role obronna przed patogenami. Rola obronna realizowana jest w rozny spoosob. W grupie systemow obronnych mozna wyroznic tworzenie swoistych przeciwcial znakujacych potencjalne patogeny, komorki rozpoznajace czynniki szkodliwe i usuwajace je (fagocytoza, cytotoksycznosc), komorki wspomagajace odpowiedz immunologiczna, peptydowe i bialkowe czynniki bakteriobojcze.
- Zapewnieni stalego srodowiska wewnatrz organizmu
Krew, dzieki licznym ukladom buforujacym (opartym miedzy innymi na jonach wodoroweglanowych) stabilizuje srodowisko wewnatrzne organizmu w funkcji pH. Parametr ten jest zmienny w pewych granicach (mozliwe jest zakwaszenie/[kwasica] lub alkalizacja/[zasadowica] krwi) jednak, dla typowej diety i normalnej pracy organizmu pH krwi miesci sie w granicach 7,35-7,45. Innym aspektem utrzymania stalych parametrow wnetrza organizmu jest duza pojemnosc cieplna krwi. Krazenie umozliwia efektywne rozporowadzenie temperatury z tkanek o intensywnym metabolizmie (np. watroba) do elemento "peryferyjnych" organizmu, zapewniajac wyrownanie temperatur i swoiste "zarzadzanie" energia tworzona w organizmie lub, w pewnych okolicznosciach usuwana z ciala.
c) Elemnty morfotyczne krwi
Komorki znajdujace sie we krwi dziela sie na trzy podstawowe grupy:
- Erotrycyty (czerwone krwinki)
*To najliczniejszy skladnik krwi.
* Komorki te pozbawione sa wiekszoscia antygenow powierzchniowych (w tym MHc klasy I).
* Krwinki czerwone powstaja w szpiku kostnym wypelniajacym jamy szpikowe kosci.
* W 1 mm^3 krwi znajduje sie ich ok. 4,5mln/mm^s ( u kobiet), 5,4 mln/mm^3 (u mezczyzn).
* Sa wyspecjalizowane w transporcie tlenu dzieki zawartej w nich hemoglobinie.
* Dojrzale erytrocyty
** pozbawione sa jadra komorkowego i mitochondriow.
** Nie przeszkadza im to jednak w pelnieniu swojej bardzo waznej funkcji - transportowaniu tlenu.
** Maja ksztalt dwuwkleslych krazkow.
**W cytoplazimie zawieraaja glownie hemoglobinie.
** ich wlasny metabolizm jest szczatkowy i oparty jest uzyskiwanie nergii w procesach beztlenowych.
* Sredni czas zycia erytrocyta w organizmie czlowieka wynosi 90-120 dni.
* Komorka jest nastepnie niszczona w sledzionie lub watrobie.
*Krwiniki czerwone zyja okolo 120 dni, stare erytrocyty niszczone sa w sledzione.
- Leukocyty (bialek krwinki)
*W ososczu jest ich od 4,4-11,3 tys. w mm^3. Biale krwinki pelnia funkcje obronne. Produkuja przeciwciala albo tez bezposrednio niszcza obce komorki w procesie fagocytozy. Rozpoznana obca komorki pozeraja (fagocytuja) i trawia.
*Podobnie jak erytrocyty powstaja w szpiku kostnym. Nie zawieraja barwnika, ale w przeciwienstwie do erytrocytow maja centralnie polozone jadro komorkowe.
* Najbardzie zroznicowana grupa komorek krwi. Grupe mozna podzielic na nastepujace podgrupy:
** Agranulocyty - czyli komorki nie posiadajace ziarnistosci w cytoplazimie, jadro komorkowe kuliste lub w ksztalcie nerki. Wystepuja dwa glowne rodzaje komorek.
*** limfocyty - komorki zdolne do rozpoznawania antygenow powierzchniowych innych komorek. Biora aktywny udzial w odpowiedzi immunologicznej zwiazanej z produkcja i rozpoznawaniem przeciwcial . Dziela sie na kilka klas , miedzy innymi:
**** limfocyty B - produkuja przeciwciala przeciw obcym antygenom
**** limfocyty Th (helper) - komorki pobudzajace odpowiedz immunologiczna wszystkich innych komorek ukladu odpornosciowego, po rozponaniu obcego antygenu potrafia stymulowac inne komorki do aktywnego poszukiwania potencjalnego patogenu.
**** limfocyty Ts (supressor) - maja zdolnosc do wygaszania nadmiernej odpowiedzi immunologicznej lub konczenia pobudzenia innych komorek ukladu odpornosciowego.
**** limfocyty Tc (cytotoxic) - uruchamiaja proces apoptozy niepotrzebnych komorek (w tym komorek ukladu odpornosciowego), niszcza rowniez komorki potencjalnie zarazone patogenem wewnatrzkomorkowym (wirus, riketsja, chalmydia)
**** limfocyty NK (natural killer) - zabijaja wszelkie komorki posiadajace zmniejszona ekspresje wlasnych bialek zgodnosci tkankowej (MHC-I), biora rowniez udzial we wczesnej fazie odpowiedzi humoralnej, szczegolnie lokalnej, potrafia niszczyc komorki nowotworowe
*** monocyty - komorki zerne fagocytujace "resztki" powstale ppodczas zabijania komorek bakteryjnych, apoptozy wlasnych komorek organizmu oraz niszczenia cial obcych. Maja zdolnosc do przenikania przez lozysko naczyiowe (wtedy nabywaja zdolnosci ruchu pelzakowatego, monocyt poza lozyskiem naczyniowym to makrofag)
** Granulocyty - komorki psidajace charakerystyczne , wieloplatowe jadro (2-5 platow) oraz liczne ziarnistosci w cytoplazimie. Mozna je podzielic na trzy podstawowe grupy:
*** bazofile - komorki biorace udzial w reakcji alergicznej
*** neutrofile - komorki szybko reagujace na wnikniecie bakterii do organizmu, aktywne zanim dojdzie do rozwoju pelnej odpowiedzi komorkowej z udzialem limfocytow (posiadaja nika swoistosc wzgedem patogenu)
*** eozynofile -zwalczaja zakazenia pasozytnicze , jadro barwi sie barwnikami kwasowymi (stad nazwa)
- Trombocyty (plytki krwi)
*Plytki krwi sa odlamkami duzych krwinek macierzystych powstajacych w szpiku kostnym. Sa male, owalne , a ostrych brzegach i duzym jadrze komorkowym. Zawartosc trombocytow we krwi waha sie w przedziale od 140-440 tys. mm^3.
*Ich role polega na hamowaniu krwawienia po zranieniu - czyli biora udzial w procesie krzepniecia krwi. W chwili otrzymania sygnalu krzepniecia (np. uszkodzenie sciany naczynia) trombocyty migruja do miejsca uszkodzenia inicjujac proces krzepniecia. W usieciowanej strukturze zatykajacej uszkodzenie obecne liczne trombocyty i erytrocyty - powstaje skrzep.
*W razie uszkodzenia naczynia krwionosnego plytki krwi przylegaja do siebie i do miejsca zranienia, tworzac zatykajacy miejsce zranienia, tworzac zatykajac miejsce zranienia czop. Z czasem skrzep twardnieje i tworzy na powierzchni rany ochronna warstwe - to tzw. strup, pod ktorym tworzy sie nowa warstwa skory. Gdy ten proces zostaje zakonczony, strup odpada.
*rana zaczopowana przez wlokna skrzepu i krwinki czerwone.
*wlokna skrzepu powstale przy udziale plytek krwi.
* Zyja zazwyczaj relatywnie krotko: okolo 10-15 dni.
* Zakres normy trombocytow 200-400 tys/mm^3 (u mezczyzn i kobiet)
d) Osocze
-To plynne elementy krwi, ktory stanowi ok. 56% jej objetosci . Sklada sie glownie z wody (okolo 90%) oraz rozpuszczonych w niej bialek, soli mineralnych , skladnikow odzywczych i produktow przemiany materii, glownie mocznika. Skladnikiem osocza sa rowniez hormony, ktore ta droga docieraka do komorek docelowych. Poczesne mijesce w srod substancji o wartosci diagnostycznej zajmuja biaka (okolo 7% w osoczu).
-Glownym bialkiem osocza jest albumina, inne bialka np. immunoglobuliny sa istotnym elementem obrony organizmu przed cialami obcymi (stad nazwa systemu odpornosciowego - ukladu immunologiczny). Ponadto bialko osocza - fibrynogen - bierze udzial w procesie krzepniecia krwi.
-W osoczu zawieszone sa elementy morfotyczne krwi - to erytrocyty (czerwone krwinki), leukocyty (biale krwinki) i trombocyty (plytki krwi). Stanowia one ok. 44% objetosci krwii.
-Podstaowe grupy bialek zjandujacych sie we krwii:
* albuminy - okolo 60% ogolnej ilosci bialek osoczowych. masa (dla glownej albuminy osoczowej czlowieka) okolo 67 kDa. Pelnia glownie role transportowa i bufurujaca. Reguluja ilosc wody znajdujaca sie w osoczu wzgledem wody zawartej w pelnie miedzynarodowym i limfie.
* α-globuliny - bialka o roznej funkcji. Glownie funkcja inhibitorow enzymow (glownie proteaz) krazacych we krwi jako wynik procesow w roznych tkankach. Najpopularniejsza wsrod α-globulin to α-1-antytrypsyna, rowniez α2-makroglobulina, oraz bialka o innych funkcjach (cerulopazmina, angiotensynogen)
* β-globuliny - zroznicowana grupa bialek. Sa to przewaznie jonow (transferyna), kwasow tluszczowych, sterydow , ale rowniez czynniki krzepniecia krwi (w postaci zymogenow), inne unieczynnione enzymy (np. fosfataza kwasna), bialko odpowiedzialne za regulacje ciesnienia krwi (nagiotensynogen) i inne.
* γ-globuliny - inaczej przeciwciala. Pelnia funkcje odpornosciowe, odpowiadaja za tzw. odpowiedz kumoralna.. Dzialaja rozpoznajac frgmanty sekwencji bialek, przeciwko ktorym zostaly wyprodukowane. Jesli przylacza sie do okreslonej struktury we krwi (np. sciany komorkowej bakterii) stanowia wyrazny sygnal dla komorek uklad odpornosciowego. Oznaczone przeciwcialami struktury sa zazwyczaj fagocytowane lub niszczone w kazdy inny osiagalny sposob. Istnieje piec podstawowych klas przeciwcial: IgA, IgD, IgE, IgG oraz IgM. Najbardziej powszechne to IgG.
e) Glowne funkcji
Dzieki pracy serca krew dociera do wszystkich komorek naszego organizmu. Krew ma do spelnienia rozne wazne funkcje:
- funkcja odzywcza - krew transportuje niezbedne do zycia tlen i substancje odzywcze do wszystkich komorek i zabiera z nich jednoczesnie dwutlenek wegla i zbedne produkty przemiany materii;
- funkcja transportujaca - krew przenosi produkowane przez gruczoly dokrewne hormony do narzadow docelowych - w ten sposob przekazywane sa informacje z jednych czesci ciala do drugich;
- funkcja przeciwkrwotoczna - w momencie rozerwania naczynia krwionosnego krew w miejscu zranienia gromadzi trombocyty i leukocyty, rozpoczynajac w ten sposob proces krzepniecia;
-funkcja termoregulacjna - krew i siec naczyn krwionosnych stanowi swego rodzaju systemu grzewczy, ktory rozprowadza cieplo po calym organizimie;
-funkcje obronna - krew przenosi leukocyty i przeciwciala , ktore bronia organizm przed chorobotworczymi drobnoustrojami.
f) Chroby krwii
Zaburzenia w funkcjonowaniu krwi sa przyczyna ielu bardzo powaznych chorob . Anemia sierpowata jest skutkiem nieprawidlowej budowej czasteczki hemoglobiny, a hemofilia - defektu krzepniecia krwi. Bialaczka jest choroba nowotworowa krwi. Jej przyczyna jest niekontrolowany podzial komorek , z ktorych z szpiku kostnym powstaja leukocyty. Pojawienie sie w duzej liczbie zmienionych nowotworowo komorek krwi powoduje zaburzenie wielu funkcji krwi. nieleczona bialaczka prowadzi do smierci. Jej leczenie polega na zastapieniu komorek szpiku osoby chorej zdrowymi, pobranymi od dawcy.
Badania krwi (czyli morfologia) dostarczaja wielu waznych informacji o stanie naszego zdrowia.
g) Grupy krwii
-Podzial na grupy krwi zwiazany jest obecnoscia w blonach erytrocytow bialek, ktore polaczone sa z resztami cukrowymi. Te reszty cukrowe moga byc antygenami, czyli inaczej mowiac, moga pobudzac uklad odpornosciowy.
-Ze wzgleud na obecnosc w erytrocytach antygenu A lub B dokanano podzialu na cztery glowne grupy krwi: A, B, AB, 0. Grupa A ma w krwinkach antygen A, grupa B - antygen B, Grupa AB ma dwa rodzaje antygenow, grupa 0 nie ma zadnego antygenu.
-Obecnosc innego antygenu - antygenu D - oznacza sie symbolem Rh+, a jego brak Rh-.
-Jeszcze do niedawna (bo do poczatkow naszego stulecia) nie wiedziano, ze istnieja rozne grupy krwi. Czesto mialo to tragiczne skutki, bo przetoczenie krwi niezgodnej z grupa biorcy konczylo sie jego smiercia.
- Antygeny grupy krwii sa to charakterystyczne czasteczki (bialka, wielocukry, glikolipidy, inne), znajdujace sie a powierzchni komorek krwi. Wystepuje kilkanascie antygenow grupowych, jednak z diagnostycznego punktu widzenia najwieksze znaczenie posiadaja antygeny grup glownych, czyli uklad A, B, 0, oraz czynnik Rh.
-Znaczenie diagnostyczne grup krwi sprowadza sie do kilku zagadnien, miedzy innymi: problemu przetaczania krwi oraz transplatacji narzadow, problemu zgodnosci serologicznej (konfliktu serologicznego) matka : plod.
-Wystepowanie glownych antygenow powierzchniowych oraz przeciwcial w osoczu:
*antygen powierzchniowy A, przeciwciala w osoczu: anty B
*antygen powierzchniowy B, przeciwciala w osoczu: anty A
*antygen powierzchniowy AB, brak przeciwcial w osoczu
*antygen powierzchniowy 0, przeciwciala anty A oraz anty B
-Zdolnosc do aglutynacji (zlepiania) komorek krwi wynika z tego, iz przeciwciala anty A oraz anty B to klasa IgM (fragmenty Fab polaczone fragmentami Fc w pentamer). Podane powyzej zaleznosci nie wykluczaja potencjalnej mozliwosci aglutynacji krwi teoretycznie zgodnym osoczem innego osobnika. Wynika to z wystepowania podgrup krwi (np. A1, A2), czynnika Rh (nawet 4 podtypow) oraz innych czynnikow/antygenow zgodnosci (dotychczas poznano co najmniej 29 roznych rodzajow antygenow).
h) Eksperymenty na krwii
- Liczenie ilosci komorek w komorze Burkera
1. Krew przelac z worka do probowki typu Falcon o obj. 50ml.
2. Rozcienczyc niewielka ilosci krwi dowolnym plynem izotonicznym (mozna przygotowac roztwor soli fizjologicznej) w stosunku uniemozliwiajacym efektywne policzenie komorek w komorze Burkera.
Objetosc pola komory to 0,0025 mm^3. Srednia ilosci erytrocytow w 1 mm^3 krwi to okolo 4,5 mln.
3. Nalozyc szkielko nakrywkowe na komore w ten sposob, by po obydwu stronach szkielka uwidocznic pierscienie Newtona.
4. Wprowadzc niewielka ilosc rozcienczonej krwi do komory Burkera i policzyc widoczne komorki w szesnastu polach komory.
5. Usrednic otrzymany wynik dla jednego pola.
6. Obliczyc ilosc komorek (erytrocytow) w badaej krwi pamietajac o wczesniejszym rozcienczeniu materialu.
7. Porownac otrzymana wartosc z wartosciami normatywnymi dla kobiet lub mezczyzn (zaleznie od otrzymanego materialu
Komora Burkera - 16 pol do liczenia komorek. Powierzchnia jednego pola = 0,0025 mm^2 . Wysokosc pojedynczonego pola komory = 0,1 mm. Objetosc pola komory = 0,0025X0,1 = 0,00025 mm^3.
Zasady liczenia komorek w komorze Burkera. Liczy sie wszystkie komorki znajdujace sie wewnatrz pola oraz wszystkie pozostale stykacjace sie z dwiema z czterech wewnetrznych krawedzi.
- Okreslenie wartosci hematokrytu we krwi
1. Pobrac 10 ml krwi do probowki typu Falcon 15 ml
2. Wirowac krew w wirowce wyposazonej w rotor katowy Parametry wirowania: RCF = 3000 x g; t = 5 min; temperatura pokojowa
3. Odczytac ze skali na probowce wartosc hematokrytu i okreslic przyblizona wartosc. Porownac z wartosciami normatywnymi.
4. Czyste osocze zebrac do osobnej probowki
- Barwienie roznicowe leukocytow metoda Giemzy
1. Rozcienczona dla potrzeb liczenia w komorze Burkera krew rozprowadzic na szkielku podstawowym mikroskopu (wykonac rozmaz szkielkiem nakrywkowym).
2. Preparat utrwalic przez wysuszenie
3. Rozcienczyc roztwor Giemzy woda destylowana w stosunku 1:5 w ten sposob, by napelnic naczynie do barwienia preparatow.
4. Wprowadzic wysuszone preparaty do rozcienczonego roztworu Giemzy i odczekac 7-8 minut.
5. Preparat przemyc woda destylowana (delikatnie z tryskawki), osuszyc i ogladac pod mikroskopem odwroconym w poszukiwaniu zabarwionych komorek.
i) Inne
- Jesli pobrona z zyly krew, ktora znajdujes sie w probowce, pozostawi sie na jakis czas w spokoj, stale jej elementy opadna na dno, a nad nimi oddzieli sie jasnozolty plyn - wlasciwe osocze.
6) Skora
a) filamenty cytoszkieletowe
-cialka blaszkowe (z glikodyna)
-tworzenie kreatyny (inwolukryna) - filamenty kreatynowe
-obkurczenie kom wskutek grubienia blony komorkowej
-skupienie filamentowe kreatynowe w paczki (filigryna)
-sluszczenie sie martwych komorek
b) nabonek
warstwa podstawowa (rozrodowa)
warstwa kolczasta (iwolutryna)
warstwa ziarnista (z. kreatchiolna, ziarni.. blaszke z glikozynowa)
c) skora wlasciwa
warstwa brodawkowa - tkanka laczna wiotka i kom, fibroblast miococyty
warstwa siateczka tkanek laczny zbiera w. komorek i elastyny
warstwa postawowa lomorek ...
100) Sources
a) Wladyslaw Z. Tarczyk "Fizjologia czlowieka w zarysie" PZWL
Komentarze
Prześlij komentarz