Rzeki kształtują powierzchnię Ziemi. Wymywają glebę, kruszą skały, nanoszą piasek, kamienie i głazy. Rzeki mogą zmieniać bieg. Omijają swoje własne zakola, pozostawiając słodkowodne jeziora.
Rzeki gromadzą wodę w bardzo rozmaity sposób. Podstawowym jej dostawcą są źródła - czyli miejsca, gdzie wody gruntowe wydostają się na powierzchnię ziemi. Strumienie źródlanej wody wzbogaconej deszczówką łączą się ze sobą i spływają do morza.
Rzeki różnią się między sobą zależności od terytorium po jakim płyną. Ich droga od źródła do morza jest bardzo urozmaicona. Płynąc w terenie górzystym są niezwykłe porywiste a ich bieg jest przeważnie krótki jak na przykład w Norwegii czy w Andach, gdzie gwałtownie spadają ku wybrzeżom Ameryki Południowej. "Młoda" rzeka górskia płynie tak szybko, że tylko niewiele roślin jest w stanie zakorzenić się w jej korycie. Ryby także nie najdują tu sobie sprzyjającego srodowiska. Woda jest czysta i zimna a na dnie spoczywają setki kamieni oraz głazów. Górskie rzeki wiją się wzdłuż stromych wąwozów i dolin, tworząc niezwykle malowniczy krajobraz.
W środkowym biegu, rzeka staje się dojrzała. Teraz płynie po łagodnym terenie, zwalnia tempo, pojawia się ryby i rośliny. Koryto pokrywa muł i drobny żwir. Rzeka wije się leniwie zataczając szerokie łuki. Niesie coraz więcej wody, którą gromadzi z opadów i dopływających strumieni.
Powodzie i erozja
W swoim dolnym biegu, na płaskich nizinach, "stara" już rzeka płynie jeszcze wolniej. Grzegi sa bardzo niskie i jeśli topniejące sniegi lub obfite opady deszczu podwyższą poniom wód rzeka łatwo występuje z brzegów i zalewa otaczające ja obszary, tzw. równie zalewowe.
"Praca" rzek jest permanentna. Mają one ogromny wpływ na kształtownie krajobrazu. PPrzebywając określoną drogę od źródeł do morza nie zachowują się obojętnie wobec napotkanych rzeczy.
Płynąc w kierunku morza rzeki niszczą skały i drążą doliny. Przenoszą głazy, kamienie i inne materiały w odległe miejsca. Wprawdzie płynąca woda ma wielką siłę, jednak to kamienie i inna materia pochodząca z wietrzenia, zabierana przez wodę w trakcie jej podróży w rzeczywistości niszczą podłoże. Woda pokrywa ze sobą materiał skalny z dna i z brzegów. Kamienie ocierają się o siebie i nawzajem ścierają. Silny prąd potrafi rozkruszyć nawet duże bloki skalne. Drobny materiał, taki jak piasek i muł, ma właściwości trące podobne jak środki czyszczące używane w gospodarstwie domowym. Wraz z biegiem rzeki kawałki skał zmieniają się w małe gładkie kamyczki.
Energia rzeki
Masa wody w rzece oraz nachylenie terenu mają zasadnicze znacznie dla energii wytwarzanej przez rzekę. Nie bez wpływu na zachowanie rzek pozostają pory roku i aura. Małe górskie strumyki potrafią zmienić się w rwące potoki niosące ogromne głazy, gdy odwilż lub obfite deszcze nagle zwiększają objętość wody.
Ospałe, stare rzeki odmładzają się pod wpływem wypiętrzeń skorupy ziemskiej, co zmienia spadek ich koryta. Nurt zyskuje nową energię i drąży nowe, głębokie doliny. Najbardziej spektakularnym przykładem takiej działalności jest Wielki Kanion Kolorado z południowo-zachodniej części Stanów zjednoczonych. Ten gigantyczny wąwóz ma około 450 kilometrów długości. Na jego dnie, na głębokości dochodzącej nawet do 1600 metrów wije się rzeka Kolorado.
Obszar, po którym ona płynie, przez miliony lat mozolnie był wynoszony do góry. Przez cały ten czas rzeka coraz głębiej, cierpliwe drążyła swe koryto wśród nierówności terenu. Naukowcy uważają, że sama rzeka wydrążyła wąwóz na głębokość 3000 metrów. Natomiast to, że kanion jest obecnie o połowę płytszy spowodowane zostało erozją, która obniżyła cały okoliczny teren o 1400 metrów.
Transport materiałów
Ilość materiału niesionego przez rzekę zależy od jej prędkości. Przy 30 km/godz, rzeka jest w stanie unieść nawet wielkie głazy, które toczą sie po dnie. Przy 10 km/h transportowane sa tylko małe kamienie. Jeśli woda porusza się z prędkością 0,5 km/h, unosi jednie piasek i inną drobninę, np. muł. Rzeki przenoszą też materiały w roztworze tzn. rozpuszczalne przez wodę.
Rzeki roztokowe
Gdy teren staje się płaski rzeka może osadzać niesiony materiał w postaci wielu narastających łach środkorytowych tworząc system płaskich krętych kanalików. Powstają w ten sposób rzeki roztowkowe, które można spotkać przede wszystkim na Wielkich Równinach Ameryki Północnej.
Inaczej natomiast osadzony jest materiał, jeżeli rzeka spływa z obszarów górzystych na płaską równinę, gdzie woda rozprzestrzenia się i rozrzuca swe osady na obszarze przypominającym swym wyglądem wachlarz. Jeżeli taki wachlarz ma strome brzegi nazywa się stożkiem osypowym.
Gdy rzeka wylewa się , osadza swój materiał na brzegu. W reultacie nadbudowuje brzegi do tego stopnia, aż znajdą się one znacznie poziomem otaczającego terenu. W ten sposób tworzą naturalną groblę. Koryto rzeki często znajduje się wtedy wyżej niż równina, po której płynie.
Osady i delty
Zanim wybudowano w Egipcie zaporę Asuan na Nilu, systematycznie każdego roku rzeka występując z brzegów bezlitośnie zalewała otaczające ją rolnicze tereny. Pozostawione osady, bogate w składniki mineralne, wydatnie użyźniły glebę.
Materiały przetransportowane przez rzekę Nil do oceanu, osadził się przy ujściu tworząc deltę - płaski obszar, gdzie rzeka rozdzieliła sie na wiele odnóg. To właśnie charakterystyczny kształt delty Nilu, przypominający grecką literę Δ (delta), dał nazwę formacji tego typu. Obecnie materiały niesione przez Nil osadzają się na dnie jeziora Nasser, za zaporą Asuan. W reultacie delta Nilu powoli się wycofuje.
Rodzaje delt
Rzeki tworzą trzy rodzaje delt w zależności od tego, jak gęte są ich wody oraz od tego do jakiego morza wpadają . Jeżeli rzeka niesie tyle osadów, że jej wody są gęstsze od wody morskiej, delta powiększa się. Jeżeli gęstość wód jest podobna, powstaje delta w kształcie wachlarza, jak na przykład delta Nilu w północnej Afryce. W przypadku, gdy gęstość wody morskiej jest większa, rzeka tworzy deltę bardzo rozgałęzionaą swym kształtem przypominającą kurzą stopkę. Tak, na przykład, uchodzi do morza rzeka Missisipi w Louisianie w Stanach Zjednoczonych.
Lotnicze zdjęcia fotograficzne ujść wielkich rzek, takich jak Amazonka czy Missipi, ukazują masy mętnej wody spływającej do oceanu. kolor wody jest zdeterminowany przez cząsteczki gleby, które niesie rzeka. Każdego roku Missipi nanosi do Zatoki Meksykańskiej około 700 ton materiału. W ciągu milionów lat osady z dna morza, materiały wymyte wcześniej przez rzeki, zmieniają się w nowe skały osadowe.
Większosć tych osadów pochodzi z lądu. Rzeki całego świata rocznie przenoszą do mórz i oceanów około 8 miliardów ton materiałów. Dla lądów jest to strata około 77 ton na każdy kilometr kwadratowy.
Rzeki Stanów Zjednoczonych, na przykład, niosą tyle materiału, że mogłyby obniżyć wysokość terenu w całym kraju z prędkością około 6 centymetrów na 1000 lat.
Meandry
Gdyby praca rzek była jednokierunkowa, to w wyniku takiej działalności erozyjnej, po 14 milionach lat powierzchnia Stanów Zjednoczonych zrównałaby się z poziomem morza. Na szczęście rzeki nie tylko niszcza, ale również nabudowują ląd, co zapobiega całkowitemu rozmiciu kontynentów.
Kiedy rzeka napotyka na przeszkodę, np. na górę, zmienia swój bieg, by ją ominąć. Nawet płynąc leniwie po płaskim terenie tworzy szerokie zakola tzw. meandry. Nazwa wywodzi się ze starożytnej Greki. Pochodzi od, wijącej się w taki właśnie sposób, rzeki Meander w Troi (obecnie Buyuk Menderes w Turcji)
Starorzecza
Zmieniająca bieg rzeka inacczej zachowuje się w odniesieniu do terenu na zewnątrz meandra, inaczej zaś traktuje miejsca położone po jego wewnętrznej stronie. Po zewnętrznej stronie meandra rzeka podmywa brzeg, natomiast wewnątrz osadza piasek i żwir. Woda niesie materiał wymywany z brzegów i w ten sposób zakola przesuwają się wraz z biegiem rzeki. Meandry są w ciągłym ruchu tak długo, dopóki nie zostaną całkowicieodciete od głównego nurtu.
Niedaleko brzegów można odnaleźć ślady starych meandrów w postaci płytkich łukowatych depresji. Czasami, skracając sobie drogę, rzeka odcina meander od swego biegu i pozostawia za sobą jezioro w kształcie sierpa - starorzecze. Nie ma ono już nic wspólnego z rzeką i zaczyna żyć własnym życiem.
Cyrkulacja wodna
Rzeki są bardzo ważnym elementem procesu zwanego cyrkulacją wodną. Rozpoczyna się ona w momencie, gdy woda morska pod wpływem promieni słonecznych paruje i tworzy chmury. Te z kolei oddają ziemi wilgoć w postaci opadów atmosferycznych (deszczu i śniegu). Przeważająca większość tej wilgoci, spada na oceany, reszta na lądy, w naturalny sposób spływa z obszarów wyżej położonych na równiny i w ten sposób tworzy strumienie. One zaś z kolei dopływają do rzek i razem z nimi ponownie dostają się do morza.
Górskie strumienie, które często dają początek rzekom, rwącym nurtem płyną w dół tworząc głębokie wąwozy i wodospady jak ten w Pertshire w Szkocji.
"Dojrzała" rzeka, jak Rakaia River koło wąwozu Windwhistle w Noej Zelandii, przystosowuje się do różnych warunków. Terasy na pierwszym planie powstały w wyniku drążenia lądu przez rzekę.
Tarcie spowalnia nurt rzeki na prostej drodze. Na zakretach woda niszczy brzeg po zewnętrznej stronie łuku, podczas gdy wewnątrz, gdzie nurt jest najsłabszy osadzają się niesione materiały.
Kanion Kolorado jest największym utworzonym przez rzekę wąwozem.
Strumień wije się by ominąć skały, które spotyka na swojej drodze.
Rzeka Agua Azul pokonuje strome uskoki skalne w meksykańskiej dżungli.
Wyschnięty wązwóz rzeki na Kaszmirze. Osadzony przez strumień materiał utworzył stożek osypowy.
Na wachlarzu delty Maggia na jeziorze Lugano w Szwajcarii powstało miasto.
Przekrój delty o kształcie wachlarza. Grubsze osady nagromadzone są bliżej brzegu. Drobniejsze transportowane są dalej w morze lub jezioro.
Ciemna woda rzeki Negro w Ameryce Południowej łączy się z mulistą wodą Amazonki.
Naturalna grobla
Naturalna grobla jest zbudowana z materiałów osadzonych na brzegach na skutek kolejnych powodzi.
Starorzecza
Starorzecza powstają w wyniku odcięcia meandra od głównego biegu rzeki. Tworzy się w ten sposób jezioro, które rozpoczyna samodzielne życie.
Matanuska River na Alasce. Rzeki roztokowe powstają w miejscu, gdzie rzeka dopływa do tereny o małym spadku. Formuje wtedy liczne koryta dookoła naniesionych przez siebie materiałów.
Esowaty meander na rzece Saar w Niemczech.
Rzeka Glendaruel w Szkocji tworzy meandry w wyżłobionej przez siebie dolinie. Przez lata meandry te posuwaja się z biegiem rzeki pozostawiając za sobą płaskie obszary, które tworzą nowy element ukształtowania powierzchni.
Rzeki gromadzą wodę w bardzo rozmaity sposób. Podstawowym jej dostawcą są źródła - czyli miejsca, gdzie wody gruntowe wydostają się na powierzchnię ziemi. Strumienie źródlanej wody wzbogaconej deszczówką łączą się ze sobą i spływają do morza.
Rzeki różnią się między sobą zależności od terytorium po jakim płyną. Ich droga od źródła do morza jest bardzo urozmaicona. Płynąc w terenie górzystym są niezwykłe porywiste a ich bieg jest przeważnie krótki jak na przykład w Norwegii czy w Andach, gdzie gwałtownie spadają ku wybrzeżom Ameryki Południowej. "Młoda" rzeka górskia płynie tak szybko, że tylko niewiele roślin jest w stanie zakorzenić się w jej korycie. Ryby także nie najdują tu sobie sprzyjającego srodowiska. Woda jest czysta i zimna a na dnie spoczywają setki kamieni oraz głazów. Górskie rzeki wiją się wzdłuż stromych wąwozów i dolin, tworząc niezwykle malowniczy krajobraz.
W środkowym biegu, rzeka staje się dojrzała. Teraz płynie po łagodnym terenie, zwalnia tempo, pojawia się ryby i rośliny. Koryto pokrywa muł i drobny żwir. Rzeka wije się leniwie zataczając szerokie łuki. Niesie coraz więcej wody, którą gromadzi z opadów i dopływających strumieni.
Powodzie i erozja
W swoim dolnym biegu, na płaskich nizinach, "stara" już rzeka płynie jeszcze wolniej. Grzegi sa bardzo niskie i jeśli topniejące sniegi lub obfite opady deszczu podwyższą poniom wód rzeka łatwo występuje z brzegów i zalewa otaczające ja obszary, tzw. równie zalewowe.
"Praca" rzek jest permanentna. Mają one ogromny wpływ na kształtownie krajobrazu. PPrzebywając określoną drogę od źródeł do morza nie zachowują się obojętnie wobec napotkanych rzeczy.
Płynąc w kierunku morza rzeki niszczą skały i drążą doliny. Przenoszą głazy, kamienie i inne materiały w odległe miejsca. Wprawdzie płynąca woda ma wielką siłę, jednak to kamienie i inna materia pochodząca z wietrzenia, zabierana przez wodę w trakcie jej podróży w rzeczywistości niszczą podłoże. Woda pokrywa ze sobą materiał skalny z dna i z brzegów. Kamienie ocierają się o siebie i nawzajem ścierają. Silny prąd potrafi rozkruszyć nawet duże bloki skalne. Drobny materiał, taki jak piasek i muł, ma właściwości trące podobne jak środki czyszczące używane w gospodarstwie domowym. Wraz z biegiem rzeki kawałki skał zmieniają się w małe gładkie kamyczki.
Energia rzeki
Masa wody w rzece oraz nachylenie terenu mają zasadnicze znacznie dla energii wytwarzanej przez rzekę. Nie bez wpływu na zachowanie rzek pozostają pory roku i aura. Małe górskie strumyki potrafią zmienić się w rwące potoki niosące ogromne głazy, gdy odwilż lub obfite deszcze nagle zwiększają objętość wody.
Ospałe, stare rzeki odmładzają się pod wpływem wypiętrzeń skorupy ziemskiej, co zmienia spadek ich koryta. Nurt zyskuje nową energię i drąży nowe, głębokie doliny. Najbardziej spektakularnym przykładem takiej działalności jest Wielki Kanion Kolorado z południowo-zachodniej części Stanów zjednoczonych. Ten gigantyczny wąwóz ma około 450 kilometrów długości. Na jego dnie, na głębokości dochodzącej nawet do 1600 metrów wije się rzeka Kolorado.
Obszar, po którym ona płynie, przez miliony lat mozolnie był wynoszony do góry. Przez cały ten czas rzeka coraz głębiej, cierpliwe drążyła swe koryto wśród nierówności terenu. Naukowcy uważają, że sama rzeka wydrążyła wąwóz na głębokość 3000 metrów. Natomiast to, że kanion jest obecnie o połowę płytszy spowodowane zostało erozją, która obniżyła cały okoliczny teren o 1400 metrów.
Transport materiałów
Ilość materiału niesionego przez rzekę zależy od jej prędkości. Przy 30 km/godz, rzeka jest w stanie unieść nawet wielkie głazy, które toczą sie po dnie. Przy 10 km/h transportowane sa tylko małe kamienie. Jeśli woda porusza się z prędkością 0,5 km/h, unosi jednie piasek i inną drobninę, np. muł. Rzeki przenoszą też materiały w roztworze tzn. rozpuszczalne przez wodę.
Rzeki roztokowe
Gdy teren staje się płaski rzeka może osadzać niesiony materiał w postaci wielu narastających łach środkorytowych tworząc system płaskich krętych kanalików. Powstają w ten sposób rzeki roztowkowe, które można spotkać przede wszystkim na Wielkich Równinach Ameryki Północnej.
Inaczej natomiast osadzony jest materiał, jeżeli rzeka spływa z obszarów górzystych na płaską równinę, gdzie woda rozprzestrzenia się i rozrzuca swe osady na obszarze przypominającym swym wyglądem wachlarz. Jeżeli taki wachlarz ma strome brzegi nazywa się stożkiem osypowym.
Gdy rzeka wylewa się , osadza swój materiał na brzegu. W reultacie nadbudowuje brzegi do tego stopnia, aż znajdą się one znacznie poziomem otaczającego terenu. W ten sposób tworzą naturalną groblę. Koryto rzeki często znajduje się wtedy wyżej niż równina, po której płynie.
Osady i delty
Zanim wybudowano w Egipcie zaporę Asuan na Nilu, systematycznie każdego roku rzeka występując z brzegów bezlitośnie zalewała otaczające ją rolnicze tereny. Pozostawione osady, bogate w składniki mineralne, wydatnie użyźniły glebę.
Materiały przetransportowane przez rzekę Nil do oceanu, osadził się przy ujściu tworząc deltę - płaski obszar, gdzie rzeka rozdzieliła sie na wiele odnóg. To właśnie charakterystyczny kształt delty Nilu, przypominający grecką literę Δ (delta), dał nazwę formacji tego typu. Obecnie materiały niesione przez Nil osadzają się na dnie jeziora Nasser, za zaporą Asuan. W reultacie delta Nilu powoli się wycofuje.
Rodzaje delt
Rzeki tworzą trzy rodzaje delt w zależności od tego, jak gęte są ich wody oraz od tego do jakiego morza wpadają . Jeżeli rzeka niesie tyle osadów, że jej wody są gęstsze od wody morskiej, delta powiększa się. Jeżeli gęstość wód jest podobna, powstaje delta w kształcie wachlarza, jak na przykład delta Nilu w północnej Afryce. W przypadku, gdy gęstość wody morskiej jest większa, rzeka tworzy deltę bardzo rozgałęzionaą swym kształtem przypominającą kurzą stopkę. Tak, na przykład, uchodzi do morza rzeka Missisipi w Louisianie w Stanach Zjednoczonych.
Lotnicze zdjęcia fotograficzne ujść wielkich rzek, takich jak Amazonka czy Missipi, ukazują masy mętnej wody spływającej do oceanu. kolor wody jest zdeterminowany przez cząsteczki gleby, które niesie rzeka. Każdego roku Missipi nanosi do Zatoki Meksykańskiej około 700 ton materiału. W ciągu milionów lat osady z dna morza, materiały wymyte wcześniej przez rzeki, zmieniają się w nowe skały osadowe.
Większosć tych osadów pochodzi z lądu. Rzeki całego świata rocznie przenoszą do mórz i oceanów około 8 miliardów ton materiałów. Dla lądów jest to strata około 77 ton na każdy kilometr kwadratowy.
Rzeki Stanów Zjednoczonych, na przykład, niosą tyle materiału, że mogłyby obniżyć wysokość terenu w całym kraju z prędkością około 6 centymetrów na 1000 lat.
Meandry
Gdyby praca rzek była jednokierunkowa, to w wyniku takiej działalności erozyjnej, po 14 milionach lat powierzchnia Stanów Zjednoczonych zrównałaby się z poziomem morza. Na szczęście rzeki nie tylko niszcza, ale również nabudowują ląd, co zapobiega całkowitemu rozmiciu kontynentów.
Kiedy rzeka napotyka na przeszkodę, np. na górę, zmienia swój bieg, by ją ominąć. Nawet płynąc leniwie po płaskim terenie tworzy szerokie zakola tzw. meandry. Nazwa wywodzi się ze starożytnej Greki. Pochodzi od, wijącej się w taki właśnie sposób, rzeki Meander w Troi (obecnie Buyuk Menderes w Turcji)
Starorzecza
Zmieniająca bieg rzeka inacczej zachowuje się w odniesieniu do terenu na zewnątrz meandra, inaczej zaś traktuje miejsca położone po jego wewnętrznej stronie. Po zewnętrznej stronie meandra rzeka podmywa brzeg, natomiast wewnątrz osadza piasek i żwir. Woda niesie materiał wymywany z brzegów i w ten sposób zakola przesuwają się wraz z biegiem rzeki. Meandry są w ciągłym ruchu tak długo, dopóki nie zostaną całkowicieodciete od głównego nurtu.
Niedaleko brzegów można odnaleźć ślady starych meandrów w postaci płytkich łukowatych depresji. Czasami, skracając sobie drogę, rzeka odcina meander od swego biegu i pozostawia za sobą jezioro w kształcie sierpa - starorzecze. Nie ma ono już nic wspólnego z rzeką i zaczyna żyć własnym życiem.
Cyrkulacja wodna
Rzeki są bardzo ważnym elementem procesu zwanego cyrkulacją wodną. Rozpoczyna się ona w momencie, gdy woda morska pod wpływem promieni słonecznych paruje i tworzy chmury. Te z kolei oddają ziemi wilgoć w postaci opadów atmosferycznych (deszczu i śniegu). Przeważająca większość tej wilgoci, spada na oceany, reszta na lądy, w naturalny sposób spływa z obszarów wyżej położonych na równiny i w ten sposób tworzy strumienie. One zaś z kolei dopływają do rzek i razem z nimi ponownie dostają się do morza.
Górskie strumienie, które często dają początek rzekom, rwącym nurtem płyną w dół tworząc głębokie wąwozy i wodospady jak ten w Pertshire w Szkocji.
"Dojrzała" rzeka, jak Rakaia River koło wąwozu Windwhistle w Noej Zelandii, przystosowuje się do różnych warunków. Terasy na pierwszym planie powstały w wyniku drążenia lądu przez rzekę.
Tarcie spowalnia nurt rzeki na prostej drodze. Na zakretach woda niszczy brzeg po zewnętrznej stronie łuku, podczas gdy wewnątrz, gdzie nurt jest najsłabszy osadzają się niesione materiały.
Kanion Kolorado jest największym utworzonym przez rzekę wąwozem.
Strumień wije się by ominąć skały, które spotyka na swojej drodze.
Rzeka Agua Azul pokonuje strome uskoki skalne w meksykańskiej dżungli.
Wyschnięty wązwóz rzeki na Kaszmirze. Osadzony przez strumień materiał utworzył stożek osypowy.
Na wachlarzu delty Maggia na jeziorze Lugano w Szwajcarii powstało miasto.
Przekrój delty o kształcie wachlarza. Grubsze osady nagromadzone są bliżej brzegu. Drobniejsze transportowane są dalej w morze lub jezioro.
Ciemna woda rzeki Negro w Ameryce Południowej łączy się z mulistą wodą Amazonki.
Naturalna grobla
Naturalna grobla jest zbudowana z materiałów osadzonych na brzegach na skutek kolejnych powodzi.
Starorzecza
Starorzecza powstają w wyniku odcięcia meandra od głównego biegu rzeki. Tworzy się w ten sposób jezioro, które rozpoczyna samodzielne życie.
Matanuska River na Alasce. Rzeki roztokowe powstają w miejscu, gdzie rzeka dopływa do tereny o małym spadku. Formuje wtedy liczne koryta dookoła naniesionych przez siebie materiałów.
Esowaty meander na rzece Saar w Niemczech.
Rzeka Glendaruel w Szkocji tworzy meandry w wyżłobionej przez siebie dolinie. Przez lata meandry te posuwaja się z biegiem rzeki pozostawiając za sobą płaskie obszary, które tworzą nowy element ukształtowania powierzchni.
Komentarze
Prześlij komentarz