Siedemnastowieczny klasycyzm francuski
Mówiąc bardzo ogólnie, klasycyzm to kierunek w sztuce i literaturze, które czerpie wzorce ze spuścizny kulturowej starożytnej Grecji i Rzymu. Kolebką klasycyzmu staje się siedemnastowieczna Francja, nie poddając się wpływom baroku. Mistyka barokowa zostaje odrzucona, wygrywa rozum. Klasycyzm francuski rozpoczyna się w połowie XVII wieku i trwa aż do końca wieku XVIII. Celem tego nurtu literackiego staje się dotarcie do istoty prawdy za pomocą rozumu (ratio). I właśnie poznanie racjonalne odgrywa najważniejszą rolę w tworzeniu samego dzieła sztuki. W literaturze francuskiej tych czasów klasycyzm odznacza się klarownością, logicznością myśli. Problemy postawione w dziele literackim rozwiązywane są na drodze intelektualnych spekulacji.
Wszystkie rodzaje literackie podporządkowane są konkretnym regułom, zasadom, które mają źródło w poetyce antycznej. Przykładem klasycyzmu w literaturze francuskiej jest twórczość Pierre'a Corneille'a i Jeana Baptiste Racine'a. Ich dramaty zbudowane są ściśle według ustalonych norm:
-zasada trzech jedności
-podniosła tematyka i nastrój
-wzniosły styl wypowiedzi
-bohaterowie pochodzący z zacnych, bogatych rodzin
Trzech wysbitny klasycysta francuski - Molier - był komediopisarzem, a więc jego utwory nie respektują powyższych zasad.
Pierre Corneille (1606-1684)
Pierre Corneille, autor takicch sztuk jak Cyd, Horacjusze, Nicomede, jest twórcą teatru koturnowego, pełnego dostojeństwa i heroizmu. Do momentu pojawienia się Racine'a to pierwszy tragik francuski klasycyzmu. Najbardziej znana tragedia Corneille'a - Cyd - od momentu napisania miała ogromne powodzenie, choć przeciw niej wystąpili niemal wszyscy współcześni dramatopisarze.
Cyd
Akcja utworu toczy się w Sewilli w XI wieku. Rodryg, syn starego don Diega, kocha z wzajemnością Chimenę, córkę don Gomesa. Ale między ojcami wybucha kłótnia i don Gomes policzkuje don Diega. Ten opowiada o wszystkim synowi. Rodryg czuje się w obowiązku pomścić ojca. Jednocześnie więc staje się przed koniecznością wyboru między honorem a miłością do Chimeny. Rodryg wybiera honor: zabija w pojedynku don Gomesa, poświęcając miłość. I w tym momencie akcja się niezwykle komplikuje, ale cały czas zostaje zachowana podstawowa zasada - Chimena i Rodryg muszą ciągle wybierać między obowiązkiem i honorem a miłością. Z pełną świadomością decydują się na honor, ponieważ wiedzą, że inaczej nie byliby godni swej miłości. Ostateccznie Chimena wybacza wszystko Rodrygowi.
Cyd wprowadza tę główną zasadę, że bohater tragiczny jest panem swojego losu, jego wola kieruje wszechwładnie całym postępowaniem. W przypadku Rodryga, podobnie jak Chimeny, obowiązek wobec ojca walczy z miłością. To on kieruje czynami Rodryga, kiedy Chimena myślo tylko o swoim uczuciu, ale kieruje też czynami Chimeny, kiedy Rodryg, pomściwszy ojca, znów może ją kochać. Na tej niezgodności i woli tocząca się w sercu jednego człowieka albo między sercami dwojga ludzi - oto od czasów Cyda istota każdej tragedii.
Jean Baptiste Racine (1639-1699)
Zdecydowany rywal i krytyk twórczości Pierre'a Corneille'a, w pewnym momencie zajmuje jego miejsce. Racine nie zmienił kanonów dramatu klasycznego stosowanych przez Corneille'a, ale natchnął tragedię francuską nowym duchem. chce intrygi prostej (a nie skomplikowanej), prawdopodobnej (a nie niezwykłej), zredukowanej do naturalnego konfliktu uczuć (a nie prowadzonej przez wydarzenia zewnętrzne). Przedmiotem jego obserwacji są nie ccharaktery ludzkie, ale namiętności. Najpoważniejszą i najgroźniejszą w skutkach we wszystkich namiętności okazjue się miłość. Racine przedstawia ją jako siłę okrutną i nieodpartą, która oddaje człowieka pozbawionego woli we władzę instynktów. Teatr Racine'a jest więc teatrem namiętności.
Tak jak Eurypides, Racine głównymi bohaterami swoich dramatów czyni kobiety, celuje w analizie psychologicznej swych bohaterek. jego najbardziej znane tragedie: "Andromacha", "Berenika", "Atalia", ale ale najsłynniejsza jest "Fresra", w której widoczne są nowe ujęcia tematu znanego z mitologii. Fedra to jedyna bohaterka Racine'a, która ma świadomość grzechu i mimo to popełnia go, bo jest bezsilna wobec namiętności.
Molier(1622-1673)
Jean Baptiste Poquelin, bo tak brzmi prawdziwe nazwisko Moliera, to niezwykłe barwna postać. Jego życie obfitowało w burzliwe, nierzadko dramatyczne wydarzenia. Po ojcu odziedziczył godność tapicera królewskiego, lecz jego prawdziwą pasją stał się teatr. Dramaturg, reżyser i aktor w jednej osobie, początkowo związany był z wędrowną trupą teatralną. Twórczość dramatyczną rozpoczał od adaptacji starych fars, lecz bardzo szybko zaczął pisać i wystawić własne, orginalne utwory. Sława trupy ułatwiła Molierowi powrót do Paryża, gdzie założył własny teatr, z którym był związany do końca życia. Jego ostre, , satyryczne sztuki bulwersowały opinię pubbliczną i wywoływały liczne skandale. Mimo to Molier cieszył się przyjaźnią króla Ludwika XIV oraz pisarzy Nicolasa Boileau-Despreaux i Jeana de La Fontaine'a. Zmarł na scenie w czasie wystawiania swej komedii "Chory w urojenia".
Molier nie przywiązał wielkiej wagi do treści swoich sztuk, ich zakończenia często są sztuczne. Interesowały go wyłącznie charaktery ludzkie. Postaci jego komedii żyją w społeczeństwie XVII wieku, ale obdarzone są rysami powszechnymi, to typy ponadczasowe. Jego doktryna moralna jest praktyczna i laicka. Dramatopisarz twierdzi, że każdy człowiek ma prawo do swobodnego rozwoju osobowości, z jednym tylko zastrzeżeniem - musi szanować to prawo w stosunku do innych. Poza tym Molier ceni przede wszystkim altruizm i za ideał uważa szczęśliwe życie rodzinne. Język komedii to prawdziwy język teatru: uderza barwnością, żywnością, wielkim bogactwem i jest doskonale zindywidualizowany.
Najważniejsze komedie Moliera to : Świętoszek, Pocieszne wykwintnisie, Szkoła żon, Mieszczanin szlachcicem, Chory z urojenia, Don Juan, Skąpiec.
Świętoszek
Premiera "Świętoszka" odbyła się w maju 1664 roku. Sztuka, grana w obecności króla i wytrawnej widowni, wywołała skandal. Przeciw dramaturgowi wystąpiła większość opinii publicznej z arcybiskupem Paryża naczele. Problem hipokryzji religijnej, który zaakcentował Molier, stał się "kijem w mrowisku".
Świętoszek to komedia szydząca z zakłamania i fałszywej pobożności. Świętoszek Tartuffe, uosobienie wszystkich cech obłudnika , oczarowuje rodzinę Orgona. Pod pozorami pbożności, wręcz świętości, kryje się łowca posagów i rozpustnik. Na szczęście fatalne zauroczenie nie trwa długo. ZŻona Orgona Elwira wraz ze służącą Doryną demaskują oszusta. W konsekwencji wygrywa rozum i rozsądek.
Utwór Moliera reprezentuje typ komedii obyczajowej. Ostrze krytyki wymierzone jest w to, co chore, złe we francuskim społeczeństwie tamtych czasów. Dramaturg we wszystkich swoich sztukach piętnuje głupotę, obłudę, dewocję, snobizm i fałszywie pojętą obyczajowość. Dowcip Molierowski jest mieszanką różnych rodzajów komunizmu.
Rodzaje komunizmu Moliera:
-komizm sytuacyjny (scena spotkania Elwiry z Taeruffe'em, której świadkiem staje się Orgon)
-komizm charakterów (typ przejaskrawiony, wyolbrzymienie jednej cechy)
-komizm językowy (język zindywidualizowany, całkowicie dostosowany don typu psychologicznego bohatera)
Mimo poparcia króla Molier musiał walczyć pięć lat, zasnim uzyskał pozwolenie na publiczne wystawienie Świętoszka w teatrze. Wrogowie twierdzili, że komedia to godzi zarówno w świętoszków, jak i w ludzi prawdziwie pobożnych. Jakiś fantastyczny ksiądz domagał się nawet dla autora "stosu, tej zapowiedzi ogni piekielnych". Dzisiaj wiadomo, że Molier daleki był od piętnowania konkretnych osób,jego krytyce podlegały cechy gatunku ludzkiego, które istnieć będą tak długo, jak długo istnieć będzie ten gatunek.
Źródła
-Jan Andrzej Morsztyn "Utwory zebrane" oprac. Leszek Kukulski Warszawa 1971
-Daniel Naborowski "Poezje" oprac. Jan Durr-Durski Warszawa 1961
-Jadwiga Sokoowska i Kazimiera Żukowska "Poeci polskiego baroku", Warszawa 1978
-"Średniowiecze, renesans, barok", wybór Jan Śląski, Warszawa 1993
Opracowania:
-Jan Białostocki "Barok: styl, epoka, podstawowa, w : Pięć wieków myśli o sztuce", Warszawa 1959
-Jan Białostocki "Sztuka cenniejsza niż złoto" Warszawa 1991
-Jan Białostocki "Sztuka i myśl o sztuce XVII i XVIII wieku", Warszawa 1970
-Czesław Hernas "Barok" Warszawa 1998
-Czesław Hernas "Literatura baroku w Dzieje Literatury Polskiej" Warszawa 1995
-Barbara Osińska "Sztuka i czas" Warszawa 1994
-Jadwiga Sokołowska "Dwie nieskończoności" "szkice o literaturze barokowej Europy" Warszawa 1978
-Jadwiga Sokołowska "Spory o barok. W poszukiwaniu modelu epoki" Warszawa 1971
-Władysław Tatarkiewicz "Historia filozofii" Warszawa 1983
-Tadeusz Żeleński-Boy "Molier" Warszawa 1957
-"Człowiek baroku" pod red. Rosaria Villariego Warszawa 2001
Mówiąc bardzo ogólnie, klasycyzm to kierunek w sztuce i literaturze, które czerpie wzorce ze spuścizny kulturowej starożytnej Grecji i Rzymu. Kolebką klasycyzmu staje się siedemnastowieczna Francja, nie poddając się wpływom baroku. Mistyka barokowa zostaje odrzucona, wygrywa rozum. Klasycyzm francuski rozpoczyna się w połowie XVII wieku i trwa aż do końca wieku XVIII. Celem tego nurtu literackiego staje się dotarcie do istoty prawdy za pomocą rozumu (ratio). I właśnie poznanie racjonalne odgrywa najważniejszą rolę w tworzeniu samego dzieła sztuki. W literaturze francuskiej tych czasów klasycyzm odznacza się klarownością, logicznością myśli. Problemy postawione w dziele literackim rozwiązywane są na drodze intelektualnych spekulacji.
Wszystkie rodzaje literackie podporządkowane są konkretnym regułom, zasadom, które mają źródło w poetyce antycznej. Przykładem klasycyzmu w literaturze francuskiej jest twórczość Pierre'a Corneille'a i Jeana Baptiste Racine'a. Ich dramaty zbudowane są ściśle według ustalonych norm:
-zasada trzech jedności
-podniosła tematyka i nastrój
-wzniosły styl wypowiedzi
-bohaterowie pochodzący z zacnych, bogatych rodzin
Trzech wysbitny klasycysta francuski - Molier - był komediopisarzem, a więc jego utwory nie respektują powyższych zasad.
Pierre Corneille (1606-1684)
Pierre Corneille, autor takicch sztuk jak Cyd, Horacjusze, Nicomede, jest twórcą teatru koturnowego, pełnego dostojeństwa i heroizmu. Do momentu pojawienia się Racine'a to pierwszy tragik francuski klasycyzmu. Najbardziej znana tragedia Corneille'a - Cyd - od momentu napisania miała ogromne powodzenie, choć przeciw niej wystąpili niemal wszyscy współcześni dramatopisarze.
Cyd
Akcja utworu toczy się w Sewilli w XI wieku. Rodryg, syn starego don Diega, kocha z wzajemnością Chimenę, córkę don Gomesa. Ale między ojcami wybucha kłótnia i don Gomes policzkuje don Diega. Ten opowiada o wszystkim synowi. Rodryg czuje się w obowiązku pomścić ojca. Jednocześnie więc staje się przed koniecznością wyboru między honorem a miłością do Chimeny. Rodryg wybiera honor: zabija w pojedynku don Gomesa, poświęcając miłość. I w tym momencie akcja się niezwykle komplikuje, ale cały czas zostaje zachowana podstawowa zasada - Chimena i Rodryg muszą ciągle wybierać między obowiązkiem i honorem a miłością. Z pełną świadomością decydują się na honor, ponieważ wiedzą, że inaczej nie byliby godni swej miłości. Ostateccznie Chimena wybacza wszystko Rodrygowi.
Cyd wprowadza tę główną zasadę, że bohater tragiczny jest panem swojego losu, jego wola kieruje wszechwładnie całym postępowaniem. W przypadku Rodryga, podobnie jak Chimeny, obowiązek wobec ojca walczy z miłością. To on kieruje czynami Rodryga, kiedy Chimena myślo tylko o swoim uczuciu, ale kieruje też czynami Chimeny, kiedy Rodryg, pomściwszy ojca, znów może ją kochać. Na tej niezgodności i woli tocząca się w sercu jednego człowieka albo między sercami dwojga ludzi - oto od czasów Cyda istota każdej tragedii.
Jean Baptiste Racine (1639-1699)
Zdecydowany rywal i krytyk twórczości Pierre'a Corneille'a, w pewnym momencie zajmuje jego miejsce. Racine nie zmienił kanonów dramatu klasycznego stosowanych przez Corneille'a, ale natchnął tragedię francuską nowym duchem. chce intrygi prostej (a nie skomplikowanej), prawdopodobnej (a nie niezwykłej), zredukowanej do naturalnego konfliktu uczuć (a nie prowadzonej przez wydarzenia zewnętrzne). Przedmiotem jego obserwacji są nie ccharaktery ludzkie, ale namiętności. Najpoważniejszą i najgroźniejszą w skutkach we wszystkich namiętności okazjue się miłość. Racine przedstawia ją jako siłę okrutną i nieodpartą, która oddaje człowieka pozbawionego woli we władzę instynktów. Teatr Racine'a jest więc teatrem namiętności.
Tak jak Eurypides, Racine głównymi bohaterami swoich dramatów czyni kobiety, celuje w analizie psychologicznej swych bohaterek. jego najbardziej znane tragedie: "Andromacha", "Berenika", "Atalia", ale ale najsłynniejsza jest "Fresra", w której widoczne są nowe ujęcia tematu znanego z mitologii. Fedra to jedyna bohaterka Racine'a, która ma świadomość grzechu i mimo to popełnia go, bo jest bezsilna wobec namiętności.
Molier(1622-1673)
Jean Baptiste Poquelin, bo tak brzmi prawdziwe nazwisko Moliera, to niezwykłe barwna postać. Jego życie obfitowało w burzliwe, nierzadko dramatyczne wydarzenia. Po ojcu odziedziczył godność tapicera królewskiego, lecz jego prawdziwą pasją stał się teatr. Dramaturg, reżyser i aktor w jednej osobie, początkowo związany był z wędrowną trupą teatralną. Twórczość dramatyczną rozpoczał od adaptacji starych fars, lecz bardzo szybko zaczął pisać i wystawić własne, orginalne utwory. Sława trupy ułatwiła Molierowi powrót do Paryża, gdzie założył własny teatr, z którym był związany do końca życia. Jego ostre, , satyryczne sztuki bulwersowały opinię pubbliczną i wywoływały liczne skandale. Mimo to Molier cieszył się przyjaźnią króla Ludwika XIV oraz pisarzy Nicolasa Boileau-Despreaux i Jeana de La Fontaine'a. Zmarł na scenie w czasie wystawiania swej komedii "Chory w urojenia".
Molier nie przywiązał wielkiej wagi do treści swoich sztuk, ich zakończenia często są sztuczne. Interesowały go wyłącznie charaktery ludzkie. Postaci jego komedii żyją w społeczeństwie XVII wieku, ale obdarzone są rysami powszechnymi, to typy ponadczasowe. Jego doktryna moralna jest praktyczna i laicka. Dramatopisarz twierdzi, że każdy człowiek ma prawo do swobodnego rozwoju osobowości, z jednym tylko zastrzeżeniem - musi szanować to prawo w stosunku do innych. Poza tym Molier ceni przede wszystkim altruizm i za ideał uważa szczęśliwe życie rodzinne. Język komedii to prawdziwy język teatru: uderza barwnością, żywnością, wielkim bogactwem i jest doskonale zindywidualizowany.
Najważniejsze komedie Moliera to : Świętoszek, Pocieszne wykwintnisie, Szkoła żon, Mieszczanin szlachcicem, Chory z urojenia, Don Juan, Skąpiec.
Świętoszek
Premiera "Świętoszka" odbyła się w maju 1664 roku. Sztuka, grana w obecności króla i wytrawnej widowni, wywołała skandal. Przeciw dramaturgowi wystąpiła większość opinii publicznej z arcybiskupem Paryża naczele. Problem hipokryzji religijnej, który zaakcentował Molier, stał się "kijem w mrowisku".
Świętoszek to komedia szydząca z zakłamania i fałszywej pobożności. Świętoszek Tartuffe, uosobienie wszystkich cech obłudnika , oczarowuje rodzinę Orgona. Pod pozorami pbożności, wręcz świętości, kryje się łowca posagów i rozpustnik. Na szczęście fatalne zauroczenie nie trwa długo. ZŻona Orgona Elwira wraz ze służącą Doryną demaskują oszusta. W konsekwencji wygrywa rozum i rozsądek.
Utwór Moliera reprezentuje typ komedii obyczajowej. Ostrze krytyki wymierzone jest w to, co chore, złe we francuskim społeczeństwie tamtych czasów. Dramaturg we wszystkich swoich sztukach piętnuje głupotę, obłudę, dewocję, snobizm i fałszywie pojętą obyczajowość. Dowcip Molierowski jest mieszanką różnych rodzajów komunizmu.
Rodzaje komunizmu Moliera:
-komizm sytuacyjny (scena spotkania Elwiry z Taeruffe'em, której świadkiem staje się Orgon)
-komizm charakterów (typ przejaskrawiony, wyolbrzymienie jednej cechy)
-komizm językowy (język zindywidualizowany, całkowicie dostosowany don typu psychologicznego bohatera)
Mimo poparcia króla Molier musiał walczyć pięć lat, zasnim uzyskał pozwolenie na publiczne wystawienie Świętoszka w teatrze. Wrogowie twierdzili, że komedia to godzi zarówno w świętoszków, jak i w ludzi prawdziwie pobożnych. Jakiś fantastyczny ksiądz domagał się nawet dla autora "stosu, tej zapowiedzi ogni piekielnych". Dzisiaj wiadomo, że Molier daleki był od piętnowania konkretnych osób,jego krytyce podlegały cechy gatunku ludzkiego, które istnieć będą tak długo, jak długo istnieć będzie ten gatunek.
Źródła
-Jan Andrzej Morsztyn "Utwory zebrane" oprac. Leszek Kukulski Warszawa 1971
-Daniel Naborowski "Poezje" oprac. Jan Durr-Durski Warszawa 1961
-Jadwiga Sokoowska i Kazimiera Żukowska "Poeci polskiego baroku", Warszawa 1978
-"Średniowiecze, renesans, barok", wybór Jan Śląski, Warszawa 1993
Opracowania:
-Jan Białostocki "Barok: styl, epoka, podstawowa, w : Pięć wieków myśli o sztuce", Warszawa 1959
-Jan Białostocki "Sztuka cenniejsza niż złoto" Warszawa 1991
-Jan Białostocki "Sztuka i myśl o sztuce XVII i XVIII wieku", Warszawa 1970
-Czesław Hernas "Barok" Warszawa 1998
-Czesław Hernas "Literatura baroku w Dzieje Literatury Polskiej" Warszawa 1995
-Barbara Osińska "Sztuka i czas" Warszawa 1994
-Jadwiga Sokołowska "Dwie nieskończoności" "szkice o literaturze barokowej Europy" Warszawa 1978
-Jadwiga Sokołowska "Spory o barok. W poszukiwaniu modelu epoki" Warszawa 1971
-Władysław Tatarkiewicz "Historia filozofii" Warszawa 1983
-Tadeusz Żeleński-Boy "Molier" Warszawa 1957
-"Człowiek baroku" pod red. Rosaria Villariego Warszawa 2001
Komentarze
Prześlij komentarz